دردهای مزمن کمر و مشکلات ناشی از بیرونزدگی یا پارگی دیسک بینمهرهای، امروزه یکی از شایعترین دلایل مراجعه بیماران به کلینیکهای تخصصی ستون فقرات است. وقتی روشهای غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، دارو یا تزریقات کمری نتوانند تسکین کافی ایجاد کنند، جراحی دیسک کمر به عنوان راهکاری موثر و نجاتبخش مطرح میشود. در این مسیر، انتخاب یک جراح ماهر و با تجربه، نقش تعیینکنندهای در کیفیت نتایج و کاهش عوارض دارد. دکتر فهیم باغبان، یکی از برجستهترین متخصصان این حوزه، با درک عمیق از ساختار پیچیده ستون فقرات و تسلط بر جدیدترین تکنیکهای جراحی، توانسته مسیر بهبودی بیماران را سریعتر، ایمنتر و موثرتر کنند.

جراحی دیسک کمر چیست؟
جراحی دیسک کمر یک روش درمانی است که با هدف کاهش فشار روی اعصاب نخاعی انجام میشود، معمولا زمانی انجام میشود که دیسک بینمهرهای دچار بیرونزدگی، پارگی یا تخریب شده و باعث درد، بیحسی یا ضعف در پاها شود. دیسکها مانند بالشتکهای بین مهرهها عمل میکنند و نقش ضربهگیر ستون فقرات را دارند. وقتی این بالشتکها آسیب ببینند یا بیرون بزنند، به ریشههای عصبی فشار وارد میکنند و علائمی مانند درد شدید کمر یا پا، بیحسی، گزگز یا ضعف عضلانی و محدودیت حرکتی ایجاد میکنند. در صورتی که روشهای غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی یا تزریقهای کمر موثر نباشند، جراحی دیسک کمر به عنوان راهکار درمانی توصیه میشود.
جراحی دیسک کمر بسته چیست؟
جراحی دیسک کمر بسته، که به آن جراحی کمتهاجمی دیسک نیز گفته میشود، روشی مدرن و پیشرفته برای درمان بیرونزدگی یا پارگی دیسک بینمهرهای است. در این روش، به جای برش بزرگ و باز کردن کامل عضلات و استخوانها، تنها از یک برش کوچک حدود ۱ تا ۲ سانتیمتر استفاده میشود و با کمک ابزارهای ویژه و فناوریهای پیشرفته مانند دوربین اندوسکوپ یا لیزر، دیسک آسیبدیده درمان میشود. این روش باعث کاهش درد بعد از جراحی، کوتاهتر شدن دوران نقاهت و بازگشت سریعتر به فعالیتهای روزمره میشود.
جراحی دیسک کمر باز چیست؟
جراحی دیسک کمر باز، یکی از قدیمیترین و رایجترین روشهای درمان پارگی یا بیرون زدگی دیسک بینمهرهای است. در این روش، جراح با ایجاد یک برش نسبتا بزرگ در ناحیه کمر، مستقیما به مهرهها و دیسک آسیبدیده دسترسی پیدا میکند و بخش دیسکی که روی عصب فشار ایجاد کرده است را خارج میکند. این نوع جراحی معمولا در موارد زیر انجام میشود:
- کاهش فشار روی عصب نخاعی و ریشههای عصبی
- کاهش درد شدید، بیحسی، گزگز و ضعف عضلانی
- درمان دیسکهای پارهشده، بزرگ یا با بیرونزدگی شدید
جراحی دیسک کمر بسته بهتر است یا باز؟
انتخاب بین جراحی دیسک کمر باز یا بسته به عوامل متعددی بستگی دارد و تصمیم نهایی باید توسط پزشک متخصص و براساس شرایط بیمار و وضعیت دیسک گرفته شود. به همین دلیل نمیتوان بهطور قطعی گفت کدام روش بهتر است. در ادامه، مقایسهای جامع و دقیق بین جراحی بسته و باز ارائه کردهایم تا مزایا و محدودیتهای هر روش برای شما روشن شود:
| ویژگیها | جراحی باز دیسک کمر | جراحی بسته دیسک کمر | 
| نوع برش | برش بزرگ ۳ تا ۱۰ سانتیمتر | برش بسیار کوچک کمتر از ۱ سانتیمتر | 
| میزان عوارض | بیشتر به دلیل آسیب گستردهتر بافتها | کمتر و کمتهاجمی | 
| مدت بستری شدن | ۲ تا ۵ روز | ۱ روز (معمولا سرپایی یا یک شب بستری) | 
| مدت زمان دوران نقاهت و بهبودی | چند هفته یا چند ماه | حدود یک هفته | 
| احتمال آسیب به بافتها | بیشتر به علت باز شدن عضلات و پوست | بسیار کم، با حفظ ساختار اطراف دیسک | 
| نیاز به بیهوشی | بیهوشی عمومی | غالبا بیحسی موضعی یا بیهوشی سبک | 
| احتمال باقیماندن جای بخیه | بالا | بسیار کم | 
| دقت جراحی | بالا، بسته به تجربه جراح | بالا، با کمک ابزارهای تصویربرداری دقیق | 
| هزینه جراحی | معمولا کمتر | به دلیل تجهیزات پیشرفته، کمی بالاتر | 
| مناسب برای | فتقهای شدید یا پیچیده | فتقهای خفیف تا متوسط | 
چه زمانی عمل دیسک کمر ضروری است؟
عمل دیسک کمر زمانی ضرورت پیدا میکند که بیرونزدگی یا پارگی دیسک بینمهرهای باعث فشار شدید روی اعصاب نخاعی شده و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد، مخصوصا وقتی روشهای غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی یا تزریق اپیدورال پاسخ مناسبی نداشته باشند. مهمترین شرایطی که جراحی دیسک کمر ضروری است، عبارتاند از:
- درد مداوم بیش از ۶ هفته که با درمانهای غیرجراحی کاهش نیابد.
- درد شدید که فعالیتهای روزمره یا خواب فرد را مختل کند.
- بیحسی یا گزگز پایدار در پا یا باسن
- ضعف عضلات پا، مانند مشکل در بلند کردن پا یا راه رفتن روی پاشنه یا پنجه
- از بین رفتن رفلکسهای طبیعی بدن
- تیر کشیدن درد سیاتیک از کمر به باسن، ران، پشت زانو یا ساق پا
- درد غیرقابل کنترل با داروهای معمول
- بیاختیاری در ادرار یا مدفوع
- بیحسی در اطراف ناحیه تناسلی یا باسن
- ضعف شدید و ناگهانی پاها

انواع جراحی دیسک کمر
جراحی دیسک کمر به روشهای مختلف انجام میشود و انتخاب هر روش بستگی به وضعیت دیسک بیمار، شدت آسیب و علائم بالینی دارد تا هم بیشترین اثربخشی بدست آید و هم کمترین عوارض برای بیمار ایجاد شود. آشنایی با انواع جراحی دیسک کمر به بیماران کمک میکند تا تصمیمی آگاهانه با مشورت پزشک متخصص اتخاذ کنند. مهمترین انواع جراحی دیسک کمر عبارتاند از:
جراحی میکروسکوپیک (Microdiscectomy)
جراحی میکروسکوپیک دیسک کمر شبیه جراحی باز است، اما با برشی کوچکتر (حدود ۲ تا ۳ سانتیمتر) و با کمک میکروسکوپ جراحی انجام میشود. استفاده از میکروسکوپ به جراح اجازه میدهد ناحیه آسیبدیده را با دقت بسیار بالا مشاهده کرده و دیسک آسیبدیده را بدون آسیب به بافتهای سالم اطراف خارج کند. به دلیل برش کوچک و تهاجم کمتر، بیماران معمولا درد بعد از عمل کمتری تجربه میکنند و دوران نقاهت کوتاهتری دارند. این روش برای فتق دیسک متوسط تا شدید مناسب است که نیاز به دسترسی دقیقتر و کنترل بهتر روی اعصاب دارند.
جراحی آندوسکوپی یا لاپاروسکوپی دیسک کمر (Endoscopic Discectomy)
در جراحی آندوسکوپی دیسک کمر، جراح با ایجاد برشی بسیار کوچک (کمتر از ۱ سانتیمتر) و استفاده از دوربین ظریف آندوسکوپ و ابزارهای مخصوص، داخل کانال نخاع را مشاهده کرده و دیسک آسیبدیده را خارج میکند. این روش به شدت کمتهاجمی است و به دلیل برش کوچک، درد و خونریزی بعد از عمل کاهش مییابد و بیمار سریعتر به فعالیتهای روزمره بازمیگردد. جراحی آندوسکوپی دیسک کمر نیازمند تجهیزات پیشرفته و جراح با تجربه است و در همه موارد مناسب نیست و در فتقهای بسیار بزرگ یا پیچیده توصیه نمیشود.
جراحی بسته یا پرکوتانئوس (Percutaneous Discectomy)
در این نوع جراحی، بدون نیاز به برش باز، جراح با استفاده از یک سوزن یا لوله بسیار کوچک وارد دیسک میشود و بخشی از مواد داخلی آن را خارج میکند تا فشار روی عصب کاهش یابند. این روش کمتهاجمی معمولا تحت بیحسی موضعی انجام میشود و بیمار میتواند همان روز یا نهایتا روز بعد مرخص شود. جراحی پرکوتانئوس بیشتر برای فتقهای کوچک و متوسط مناسب است و در موارد شدید یا دیسکهای پارهشده، اثربخشی کمتری دارد.
جراحی لیزری دیسک کمر (Laser Discectomy)
در این روش، از انرژی لیزر برای تبخیر بخش کوچکی از دیسک استفاده میشود تا حجم دیسک کاهش یافته و فشار روی عصب کم شود. جراحی لیزری کمتهاجمی است و نیازی به برش بزرگ ندارد. بیماران درد کمتر و دوره نقاهت کوتاهتری را تجربه میکنند. به دلیل محدودیت در میزان حذف بافت دیسک، این روش بیشتر برای فتقهای خفیف تا متوسط مناسب است و در فتقهای بزرگ یا پیچیده اثربخشی کمتری دارد. همچنین تجهیزات لیزری گرانقیمت هستند و همه مراکز درمانی مجهز به این تکنولوژی نیستند.
فیوژن ستون فقرات (Spinal Fusion)
در مواردی که دیسک به شدت آسیب دیده یا ستون فقرات دچار ناپایداری باشد، ممکن است نیاز به فیوژن یا جوش دادن مهرهها وجود داشته باشد. در این روش، جراح با استفاده از پیوند استخوان و ابزارهایی مانند پیچ و پلاک، دو یا چند مهره را به یکدیگر متصل میکند تا ثبات ستون فقرات حفظ شود. با انجام فیوژن، حرکت بین مهرههای جوشخورده از بین میرود. این جراحی بزرگتر و پیچیدهتر از سایر روشهاست و دوره نقاهت طولانیتری دارد، همچنین میتواند محدودیت حرکتی ایجاد کند. در مواردی که درد شدید، ناپایداری قابل توجه یا آسیب جدی وجود دارد، فیوژن ستون فقرات یکی از موثرترین روشهای درمانی به شمار میرود.
در مورد عوارض جراحی فیوژن ستون فقرات بیشتر بخوانید.

دیسککتومی
دیسککتومی به معنای برداشتن بخشی از دیسک آسیبدیده یا بیرونزده است که با فشار بر اعصاب نخاعی، باعث درد، بیحسی یا ضعف در پاها میشود. هدف اصلی این جراحی، کاهش فشار روی اعصاب و تسکین علائم بیمار است. معمولا جراح با ایجاد برشی کوچک در پشت کمر به دیسک دسترسی پیدا کرده و بخش بیرونزده یا پارهشده آن را خارج میکند. انواع اصلی دیسککتومی عبارتاند از:
- دیسککتومی باز (Open Discectomy): در این روش، جراح با ایجاد برشی بزرگتر و دسترسی مستقیم، قسمت آسیبدیده دیسک را خارج میکند.
- میکرودیسککتومی (Microdiscectomy): روشی کمتهاجمیتر که با برشی کوچکتر و استفاده از میکروسکوپ جراحی انجام میشود و آسیب کمتری به بافتهای اطراف وارد میکند.
لامینوتومی کمر (Lumbar Laminotomy)
لامینوتومی یک نوع جراحی کمتهاجمی ستون فقرات است که در آن جراح بخشی از استخوان لامینا (قسمتی از مهره که پشت نخاع را پوشش میدهد) را برمیدارد. هدف از این کار، ایجاد فضای بیشتر در کانال نخاعی و کاهش فشار واردشده بر اعصاب است. این روش برای درمان مشکلاتی به کار میرود که باعث تحت فشار قرار گرفتن اعصاب در ناحیه کمر میشوند، از جمله:
- تنگی کانال نخاعی
- فتق یا بیرونزدگی دیسک
- رشد اضافی استخوان یا زائدههای استخوانی که باعث تحریک و فشار بر عصب میشوند.
جراحی دیسک مصنوعی (Artificial Disc Replacement)
در جراحی دیسک مصنوعی، دیسک آسیبدیده یا فرسوده بهطور کامل از بین مهرهها برداشته شده و به جای آن یک دیسک مصنوعی جایگزین میشود. هدف این روش، حفظ حرکت طبیعی ستون فقرات و کاهش درد است. برخلاف عمل فیوژن که مهرهها را به یکدیگر جوش میدهد و حرکت آنها را محدود میکند، در این جراحی تحرک طبیعی مهرهها تا حد زیادی حفظ میشود. دیسکهای بین مهرهای ممکن است به مرور زمان دچار فرسودگی، پارگی یا بیرونزدگی شوند و باعث درد، بیثباتی و محدودیت حرکتی شوند. در چنین شرایطی، جایگزینی دیسک با یک پروتز مصنوعی میتواند بهترین گزینه درمانی باشد؛ مخصوصا برای بیمارانی که نیاز به حفظ انعطافپذیری و عملکرد طبیعی ستون فقرات دارند.
مزایای جراحی دیسک کمر
وقتی دیسک کمر به مرحلهای برسد که درد شدید، بیحسی یا ضعف عضلانی زندگی روزمره فرد را مختل کند و روشهای غیرجراحی پاسخگو نباشند، انجام جراحی میتواند بهترین و موثرترین انتخاب باشد. برخلاف تصور برخی افراد، جراحی دیسک کمر نه تنها در این شرایط عارضهای جدی به همراه ندارد، بلکه مزایای چشمگیری برای بیمار ایجاد میکند. پزشک متخصص پس از بررسیهای دقیق، مناسبترین روش جراحی (باز، کمتهاجمی یا جایگزینی دیسک) را انتخاب میکند تا بهترین نتیجه بدست آید. مهمترین مزایای جراحی دیسک کمر عبارتاند از:
- کاهش یا رفع درد شدید: جراحی بهطور قابلتوجهی درد کمر و درد تیرکشنده پا (سیاتیک) را برطرف میکند.
- آزادسازی فشار از روی عصبها: با برداشتن بخش بیرونزده یا پارهشده دیسک، فشار از روی عصبها برداشته میشود و خطر آسیب دائمی کاهش مییابد.
- بهبود عملکرد عصبی و حرکتی: ضعف عضلانی، گزگز یا بیحسی اندامها که به دلیل فشار دیسک ایجاد شده است، پس از جراحی بهبود پیدا میکند.
- بازگشت به فعالیتهای روزمره: بیمار میتواند پس از دوره نقاهت کوتاه، سریعتر به کار، ورزش و زندگی عادی خود بازگردد.
- جلوگیری از پیشرفت آسیب عصبی: درمان به موقع مانع از تخریب یا آسیبهای جدی و برگشتناپذیر ریشههای عصبی میشود.
- کاهش نیاز به مصرف دارو: با رفع درد، وابستگی به داروهای مسکن و ضدالتهاب به حداقل میرسد.
- ارتقای کیفیت زندگی: کاهش درد و افزایش توانایی حرکتی، زندگی بیمار را به شکل قابلتوجهی بهبود میبخشد.
- بهرهمندی از روشهای کمتهاجمی: استفاده از تکنیکهای جدید مانند میکرودیسککتومی و جراحی بسته، باعث کاهش عوارض، درد کمتر و کوتاهتر شدن دوره نقاهت میشود.

آمادگیهای قبل از عمل دیسک کمر
قبل از انجام جراحی دیسک کمر، رعایت چند نکته ضروری است تا هم عمل با موفقیت بیشتری انجام شود و هم دوران نقاهت راحتتر طی شود. پزشک قبل از عمل بیمار را بهطور کامل معاینه میکند و با کمک MRI یا تصاویر رادیولوژی، محل دقیق و شدت آسیب دیسک را بررسی میکند. مهمترین اقدامات قبل از عمل عبارتاند از:
- قطع یا جایگزینی برخی داروها مانند داروهای ضدانعقاد (وارفارین، آسپرین) چند روز قبل از عمل. درباره داروهای روزانه مثل فشار خون یا دیابت حتما باید با پزشک مشورت شود.
- رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل برای تقویت بدن
- در صورت اضافهوزن، کاهش وزن به کاهش فشار روی کمر کمک زیادی میکند.
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل حداقل دو هفته قبل از عمل
- انجام آزمایشهای لازم مانند آزمایش خون، ادرار و نوار قلب طبق نظر پزشک
- بررسی سلامت عمومی برای اطمینان از توانایی بدن در تحمل بیهوشی
- ناشتا بودن از نیمهشب قبل از عمل (حدود ۸ ساعت پیش از جراحی). نوشیدن آب یا مایعات شفاف تا چند ساعت قبل از عمل مشکلی ندارد.
- آماده کردن محیط خانه و محل استراحت برای دوران نقاهت و هماهنگی با اطرافیان برای کمک در روزهای اول بعد از عمل
- خودداری از استفاده از زیورآلات، عطر و لاک ناخن در روز عمل
جراحی دیسک کمر چگونه انجام میشود؟
برای انجام جراحی دیسک کمر، بیمار ابتدا به اتاق عمل منتقل شده و بسته به نوع جراحی، تحت بیهوشی عمومی، بیحسی نخاعی یا موضعی قرار میگیرد. سپس بیمار به صورت خوابیده روی شکم قرار میگیرد تا جراح دسترسی دقیقی به ناحیه کمر داشته باشد. در جراحی باز، برشی به طول حدود ۵ تا ۱۰ سانتیمتر روی کمر ایجاد میشود. سپس عضلات به آرامی کنار زده شده و در صورت نیاز بخشی از استخوان لامینا برداشته میشود تا مسیر رسیدن به دیسک آسیبدیده باز شود. در مقابل، در جراحی بسته یا کمتهاجمی تنها یک برش کوچک ۱ تا ۲ سانتیمتری ایجاد میشود و جراح با کمک ابزارهای پیشرفته مانند اندوسکوپ یا لیزر، به دیسک دسترسی پیدا میکند.
هدف اصلی جراحی، برداشتن بخش آسیبدیده یا بیرونزده دیسک است؛ همان بخشی که روی عصبها فشار میآورد و باعث درد یا بیحسی میشود. پس از آزادسازی عصبها و اطمینان از بهبود جریان خون در ناحیه، بافتها و عضلات به جای خود بازگردانده شده و برش پوست با بخیه یا منگنه بسته میشود. در جراحیهای بسته، به دلیل کوچک بودن برش، بخیهها ظریفتر بوده و ترمیم زخم سریعتر انجام میشود. در پایان عمل، بیمار به بخش ریکاوری منتقل میشود تا وضعیت او بهطور کامل تحت نظر قرار گیرد. مدت زمان جراحی بسته به نوع آن متفاوت است؛ جراحی باز بین ۱ تا ۳ ساعت طول میکشد، در حالی که روشهای بسته حدود ۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت زمان نیاز دارند.

مراقبتهای بعد از جراحی دیسک کمر
مراقبتهای بعد از جراحی دیسک کمر نقش بسیار مهمی در بهبود سریعتر و پیشگیری از عوارض احتمالی دارند. رعایت این نکات میتواند نتایج عمل را بهطور قابلتوجهی بهتر کند. بسیاری از بیماران پس از جراحی، مراقبتها را جدی نمیگیرند و همین موضوع گاهی باعث بروز مشکلاتی مانند عود دیسک یا تاخیر در روند ترمیم میشود. مهمترین مراقبتهای بعد از عمل عبارتاند از:
- در روزهای ابتدایی پس از جراحی استراحت ضروری است، اما باید از بیتحرکی کامل خودداری کنید.
- راه رفتن آرام و کوتاه از روز اول یا دوم توصیه میشود تا گردش خون بهبود یابد و از ایجاد لخته خون جلوگیری شود.
- مصرف داروهای مسکن، ضدالتهاب و آنتیبیوتیک باید دقیقاا طبق دستور پزشک انجام گیرد و از مصرف خودسرانه داروهای جدید پرهیز شود.
- از بلند کردن اجسام سنگین و حرکات ناگهانی در ناحیه کمر اجتناب کنید.
- نشستن طولانیمدت و رانندگی در هفتههای اول پس از عمل ممنوع است.
- معمولا ۳ تا ۶ هفته بعد، با نظر پزشک، جلسات فیزیوتراپی تخصصی آغاز میشوند تا عضلات کمر و شکم تقویت شده و احتمال عود دیسک کاهش یابد.
- رژیم غذایی غنی از پروتئین، کلسیم، ویتامین C و مایعات کافی به ترمیم سریعتر کمک میکند.
- برای جلوگیری از یبوست (که ممکن است به دلیل داروها یا کمتحرکی ایجاد شود) مصرف فیبر را افزایش دهید و در صورت نیاز با پزشک مشورت کنید.
- دخانیات و الکل روند ترمیم زخم و بهبود دیسک را کند میکنند؛ بنابراین باید کاملا کنار گذاشته شوند.
- زخم جراحی را تمیز و خشک نگه دارید. در صورت مشاهده قرمزی، ترشح یا درد شدید در محل بخیه، سریعا به پزشک اطلاع دهید.
- هنگام برخاستن از حالت خوابیده، ابتدا به پهلو بچرخید، سپس با کمک دستها بنشینید و بعد به آرامی بلند شوید. هیچگاه به صورت ناگهانی از حالت نشسته یا خوابیده بلند نشوید.
عوارض احتمالی عمل دیسک کمر
جراحی دیسک کمر، همانند هر عمل جراحی دیگر، میتواند با عوارضی همراه باشد. بعضی از این عوارض موقتی هستند و پس از مدتی برطرف میشوند، اما برخی دیگر میتوانند دائمی باشند و نیاز به پیگیریهای بیشتر داشته باشند. آگاهی از این عوارض به بیمار کمک میکند تا قبل از تصمیمگیری، دید روشنتری نسبت به روند درمان و نتایج آن داشته باشد. مهمترین عوارض احتمالی عمل دیسک کمر شامل موارد زیر هستند:
- عفونت در محل جراحی یا اطراف دیسک
- خونریزی یا تشکیل هماتوم (تجمع خون در بافتها)
- آسیب به ریشههای عصبی در ناحیه جراحی
- بیحسی یا ضعف موقتی در پاها
- نشت مایع مغزی نخاعی (CSF leak) در برخی بیماران
- عود مجدد دیسک در همان ناحیه یا دیسکهای مجاور
- ایجاد لخته خون در پاها (ترومبوز وریدی)
- دردهای مداوم یا مزمن پس از عمل (post laminectomy syndrome)
- محدودیت حرکتی در ستون فقرات در صورت ایجاد چسبندگی یا اسکار جراحی
- واکنشهای ناشی از بیهوشی عمومی یا حساسیت به داروهای استفادهشده
همچنین بخوانید: خطرات دیسک کمر که باید به آن توجه کرد

کلام پایانی
دردهای مزمن کمر و مشکلات دیسک نباید آینده و کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهند. جراحی دیسک کمر، زمانی که در وقت مناسب و توسط پزشک متخصص انجام شود، میتواند نقطه عطفی برای بازگشت به زندگی بدون درد باشد. دکتر فهیم باغبان، جراح و متخصص ستون فقرات، با سالها تجربه موفق در درمان و جراحی دیسک کمر و بهکارگیری روشهای نوین و کمتهاجمی، انتخابی مطمئن برای بیمارانی هستند که به دنبال درمانی ایمن و موثر هستند. اگر شما هم به دنبال رهایی از دردهای کمر و بازگشت به فعالیتهای روزمره بدون محدودیت هستید، مشاوره با دکتر باغبان میتواند بهترین تصمیم و آغاز یک مسیر تازه برای سلامتی شما باشد.
سوالات متداول
دیسک مصنوعی حرکت مهرهها را حفظ میکند، اما فیوژن مهرهها را بهم جوش میدهد و حرکت را محدود میکند.
بیمارانی با فتق دیسک شدید که به درمانهای غیرجراحی پاسخ ندادهاند و علائم عصبی دارند.
با رعایت اصول صحیح نشستن و بلند کردن اجسام، ورزش منظم و حفظ وزن مناسب.
نظرات