دیسک کمر : راهنمای جامع ، از تشخیص تا درمان قطعی !

کمر یک فرد سالم از مهره استخوانی تشکیل شده است که در بین آن ها غضروف هایی قرار گرفته اند. این غضروف ها همان دیسک کمر هستند. دیسک‌ها به دلیل اینکه دارای قابلیت جذب و دفع آب هستند ، کار لغزنده کردن مهره ها را بر عهده دارند یا اگر بخواهیم قابل فهم تر بیان کنیم دیسک‌ها، روغن کاری مهره ها را انجام می دهند.در ادامه مقاله به نقد و بررسی کامل دیسک کمر خواهیم پرداخت .

دیسک کمر چیست ؟

دیسک کمر در واقع همچون یک بلبرینگ زنده برای بدن ما کار می کند و کارکرد صحیح آن در بدن بسیار حیاتی است. از جمله کاربرد های دیسک کمر در بدن انسان عبارتند از : 

• انعطاف پذیری : به کمک دیسک‌ها ، ما می توانیم به جلو، عقب ، چپ یا راست خم شویم یا اینکه بتوانیم بچرخیم .
• جذب ضربه : دیسک کمر در هنگام راه رفتن همچون کمک فنر ضربه های وارده به ستون فقرات را میگیرد و به یکنواخت راه رفتن ما کمک می کند.
• توزیع فشار وارد شده : هنگام بلند کردن اجسام به صورت فنر عمل می کند و اجازه نمی دهد فشار وارد شده به مهره‌ها آسیب بزند.

دیسک ها در هنگام فشار عمودی آب خود را از دست می دهند و در هنگام استراحت مقدار آب از دسته رفته خود را احیا می کنند. به همین دلیل است که  صبح ها هنگامی که از خواب بیدار می شویم قد ما حدود ۱ الی ۱.۵ سانتی متر بیشتر از زمانی است که شب به رختخواب می رویم.

دیسک کمر از چند قسمت تشکیل شده است؟

دیسک‌ کمر از سه قسمت تشکیل شده اند که عبارتند از : 

1. هسته نواحی مرکزی
2. لایه خارجی
3. پریفری

در ادامه به بررسی هرکدام از این سه بخش می پردازیم :

هسته نواحی مرکزی

هسته نواحی مرکزی (Nucleus Pulposus) ، بخش داخلی و مرکزی دیسک است. این بخش شامل ماده ژلاتینی است که به عنوان هسته داخلی نیز شناخته می‌شود. وظیفه هسته نواحی مرکزی، جذب ضربه و توزیع فشار وارده را بر عهده دارد. هسته نواحی مرکزی اغلب درون لایه خارجی دیسک قرار دارد.

لایه خارجی

لایه خارجی (Annulus Fibrosus) ، پوشش محافظ برای هسته داخلی است. این لایه از بافت کلاژنی تشکیل شده است و شامل لایه‌های صفحه‌ای چند لایه‌ای است که به هم پیوند خورده‌اند. لایه خارجی به عنوان یک ساختار حمایتی عمل می‌کند و در نتیجه استحکام و شکل دیسک را حفظ خواهد شد.

پریفری

پریفری (Endplates) در هر دو طرف دیسک کمر قرار دارد و به عنوان سطوح صاف و صلبی باعث می شود تا دیسک مستقیما به استخوان‌های مجاور تماس داشته باشد. پریفری‌ها کمک می‌کنند تا دیسک به استخوان‌ها متصل شود.

راه‌های تشخیص دیسک کمر

احتمالا تا به حال مبتلا بودن به دیسک کمر را در گفتگوی عامیانه مردم شنیده‌اید. بهتر است بدانید همه افراد دارای دیسک کمر هستند اما منظور از داشتن دیسک کمر ، پارگی یا اختلال در این دیسک ها می باشد. برای تشخیص دیسک کمر راه های متفاوتی دارد که یکی از آن ها شرح حال بیمار می باشد. اغلب افرادی که به خاطر دیسک کمر خود به پزشک مراجعه می کنند ، تجربه دردی شدید در قسمت کمر یا پشت پای خود داشته اند.

به‌طور کلی ،تشخیص بیماری دیسک کمر اغلب توسط پزشکان متخصص ارتوپدی و اعصاب صورت می‌گیرد. روش‌های متعددی برای تشخیص دیسک کمر وجود دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مصاحبه و بررسی تاریخچه بیماری

پزشک ابتدا با پرسیدن سوالاتی ، سوابق بالینی شما را تحت بررسی قرار می‌دهد. اطلاعاتی مانند علائم، شدت درد، مدت زمان و عوامل تحریک‌کننده به پزشک جهت تشخیص این بیماری کمک می‌کند.

بررسی فیزیکی

راه دیگری که به پزشک کمک می کند تا تشخیص دقیق تری داشته باشد ، معاینه فیزیکی بیمار است. پزشک از بیمار میخواهد که دراز کشیده و پای خود را به صورت عمودی بالا ببرد ، معاینه انگشت شست ، توانایی راه رفتن روی پنجه و پاشنه از دیگر راه های معاینه فیزیکی جهت تشخیص بیماری دیسک کمر می باشد.

تصویربرداری

 برای تأیید تشخیص دیسک کمر، ممکن است پزشک شما را به انجام تست‌های تصویربرداری مانند اسکن MRI یا CT ارجاع دهد. نتایج حاصل از این آزمایشات مشخص می‌کنند که دیسک کمر تا چه حدی آسیب دیده است.

سایر آزمایش‌ها

 در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی دیگری جهت اطمینان نیز درخواست کند. مانند آزمایش خون، آزمایش عملکرد عصبی، آزمایش‌های فیزیوتراپی و …

علائم دیسک کمر چیست؟

بیماری دیسک کمر با توجه به ناحیه‌ی آسیب دیده ، ممکن است دارای علائم متفاوتی باشد. این علائم در افراد متفاوت است . شایع ترین علائم بیماری دیسک کمر عبارتند از : 

درد کمر

درد مزمن در ناحیه پایین کمر، که معمولاً در ناحیه لگن، باسن، ران و پاها متمرکز است. ممکن است این درد به صورت تیغ زننده، تغییر در شدت درد با حرکت دادن  و افزایش با فشار و بارگذاری ، آشکار شود.

سردرد و درد گردن

 در برخی موارد، اختلال در دیسک کمر می‌تواند به طور غیرمستقیم باعث بروز سردرد و درد در ناحیه گردن و شانه شود.

سستی و ضعف عضلات

 دیسک کمر می‌تواند به علت تضعیف عصب‌های مربوطه ناشی از بروز اختلال ، باعث شود تا بیمار سستی و ضعف عضلات پا، باسن و مناطق مربوطه را تجربه کند. در نتیجه ممکن است بیمار دچار مشکلاتی در راه رفتن، تعادل و کارایی فیزیکی شود.

اختلالات حسی و عصبی

 در برخی افراد، اختلالات دیسک کمر ممکن است فشار یکسانی روی عصب‌های فشرده شده در ناحیه کمر ایجاد کند، که باعث احساس بریدگی، سوزش و … در مناطق مربوطه می‌شود. همچنین، ممکن است بیمار علائمی مانند تهوع، تنگی نفس و تغییرات در حالت صدا را تجربه کند.

تحت فشار قرار گرفتن عصب‌های سیاتیک

 در برخی موارد، دیسک کمر می‌تواند عصب‌های سیاتیک را تحت فشار قرار دهد و علائمی مانند درد، سوزش، کمرنگی در مناطق مربوطه (مانند بیرون ران و پا) ایجاد کند.

بیشتر بخوانید : تفاوت علائم دیسک کمر با گردن

از انجایی که هر ریشه عصبی دارای دو قسمت حسی و حرکتی می باشد درصورتی که آسیب دیسک به قسمت حسی فشاری وارد کند باعث ایجاد مشکل در حس پاهای بیمار می گردد. یا اگر فشار بر روی قسمت حرکتی بیاید موجب ضعف حرکتی در پای فرد شده و معمولا باعث اختلال حسی نیز می شود.

علت ابتلا به دیسک کمر چیست ؟

دیسک کمر غالباً به علت فشار و آسیب وارده به دیسک‌های موجود در ناحیه کمر رخ می‌دهد. دیسک‌ها دارای ساختار نرمی هستند که بین استخوان‌های مهره‌ها قرار گرفته‌اند که وظیفه‌ی آنها جذب فشار و شوک وارد شده است. بیشترین علت ابتلا به دیسک کمر عبارتند از:

• کهولت سن : با افزایش سن و پیری، دیسک‌ها دچار کاهش ضخامت و از دست دادن انعطاف‌پذیری خود می شوند که در نتیجه باعث بروز اختلالات دیسک کمر می شود .

• آسیب های فیزیکی: ضربات شدید و آسیب‌های مستقیم به ناحیه کمر می‌توانند باعث پارگی دیسک‌ها شوند.

• حمل اشیاء سنگین: بلند کردن وسایل سنگین، حمل و نقل بارهای سنگین، حرکات فیزیکی نادرست و مکرر  فشار زیادی روی دیسک‌ها ایجاد می‌کنند. این آسیب‌ها می‌توانند باعث بروز اختلال در دیسک کمر شوند.

• عوامل ژنتیکی: برخی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی ارثی، دارای ساختار دیسکی ضعیف‌تری نسبت به سایر افراد هستند که باعث افزایش احتمال ابتلا به دیسک کمر می‌شود.

• سبک زندگی نامناسب: عواملی مانند عدم فعالیت و ورزش رزوانه، نشستن نامناسب و طولانی مدت ، چاقی و .. می‌توانند خطر ابتلا به دیسک کمر را افزایش دهند.

• بیماری‌های زمینه ای: برخی اختلالات مانند آرتریت روماتوئید، سندرم متابولیک، عفونت‌ها و بیماری‌های عصبی می‌توانند عاملی برای آسیب دیسک‌ها باشند.

بهتر است بخوانید : دیسک کمر و بدنسازی : چه باید کرد؟!

درمان دیسک کمر بدون جراحی

بسیاری از افراد تصور می کنند انجام عمل جراحی اولین و تنها راه درمان دیسک کمر می باشد. اما در تمام دنیا برای درمان این بیماری ابتدا راه های غیر جراحی بررسی و تست می شود. در خیلی از موارد فرد با کمی استراحت و انجام درمان های طبی درمان شده و نیاز به انجام عمل جراحی ندارد.

برای مطالعه بیشتر : چه موقع دیسک کمر احتیاج به عمل دارد + انواع روش های جراحی

روش‌های غیرجراحی برای درمان دیسک کمر عبارتند از:

تغییرات در سبک زندگی

 اصلاح و بهبود عادات روزمره می‌تواند بهبود درد و عملکرد کمر را به همراه داشته باشد. حفظ وزن ایده آل، انجام فعالیت‌های ورزشی منظم و مناسب، خودداری از بلند کردن اشیاء سنگین، استفاده از صندلی مناسب هنگام کار و حفظ حالت استاندارد هنگام خوابیدن و نشستن است.

آرام‌بخش و ضدالتهاب‌ها

 مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌تواند در کاهش التهاب و درد ناشی از اختلال دیسک کمر موثر باشد. همچنین، استفاده از آرام‌بخش‌ها و مسکن‌ها باعث کاهش درد بصورت موقت می شود.

فیزیوتراپی

 انجام فیزیوتراپی تحت نظر متخصص فیزیوتراپیست می‌تواند از راه های درمان غیرجراحی دیسک کمر باشد.

درمان ترمیمی

روش‌هایی مانند تزریق اینترادیسکال اوزون، که در آن مواد ترمیمی به دیسک تزریق می‌شوند، ممکن است باعث بهبود دیسک کمر شوند. این روش‌ها به منظور تسکین درد، بهبود عملکرد و کاهش التهاب انجام می‌شوند.

درمان تزریقی

 تزریق‌های موضعی مانند تزریق داروی استروئید به ناحیه مورد نظر می‌تواند باعث تسکین درد شود.

طب سوزنی

 طب سوزنی یا آکوپانکچر، که شامل استفاده از سوزن‌های نازک در نقاط مشخص بر روی بدن است، می‌تواند در کاهش درد و بهبود عملکرد موثر باشد.

گرما درمانی

سابقه استفاده از گرما برای بهبود درد به زمان های خیلی دور بر می گردد. در ایام قدیم انسان ها دریافته بودند که با گرم کردن کمر یا عضو های دیگر درد آن ها کاهش پیدا می کند. پیشرفت علم پزشکی موجب گسترش یافته هایی در این زمینه نیز شده و امروزه از اشعه های مادون قرمز یا ماورائ بنفش برای درمان استفاده می کنند.

سرما درمانی

 سرما درمانی به کمک استفاده از کیسه های یخ موجب می شود که درد و التهابات در اطراف ریشه های عصبی کاهش یافته و در پی آن درد در بیمار کاهش یابد . برای اینکار از ژل های یخ یا کمپرس یخ استفاده می شود.

آب درمانی 

یکی دیگر از روش های درمانی طبی استفاده از آب درمانی است. برای درمان به کمک آب شما باید ابتدا درون استخر قرار بگیرید و سپس حرکات گفته شده در ادامه را تکرارکنید:

1. حرکت دوچرخه : دراین حالت فرد بعد از اینکه در آب غوطه ور شد شروع به انجام حرکت دوچرخه می کند. به همان صورت که هنگام سوار شدن به دوچرخه پاهای خود را حرکت می دهد. تاثیر این روش نسبت به راه رفتن معول بسیار بیشتر است و اثرات مثبتی برروی عضلات لگن و عضلات پاها می گذارد.
2. لگد زدن:  برای انجام این حرکت فرد باید یکی از پاهای خود راصاف نگهداشته و زانوی پای دیگر خود را خم کرده و محکم به سمت جلو لگد بزند. با تکرار این حرکت فرد به مرور سعی می کند پاهای خود را کاملا افقی نگهدارد. معمولا توصیه می شود که برای هر مرحله تمرینی ۱۰ بار این حرکت تکرار شود.
3. بالا آوردن زانو تا قفسه سینه: این حرکت کمک زیادی به تقویت عضلات شکم می کند. برای این کار باید فرد هر دو زانوی خود را جمع کرده و تا قفسه سینه خود بالا بیاورد. سپس آن ها را به سمت پایین آورده و این حرکت را به تعداد ۱۰ مرتبه در هر مرحله از تمرین تکرار کند.

در کل باید بدانید که جراحی اولین راه درمان دیسک کمر نیست و راه های غیرجراحی نیز کمک زیادی به درمان این اختلال می‌کنند.

درمان دیسک کمر با جراحی

در صورتی که درمان‌های بدون جراحی برای اختلال دیسک کمر موثر نباشند و علائم بیمار شدید تر شوند ، پزشک ممکن است به شما جراحی را توصیه کند. جراحی دیسک کمر معمولاً در موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

سنین رایج ابتلا به دیسک کمر 

شایع ترین سن ابتلا به اختلالات دیسک کمر بین دهه‌های سوم و چهارم زندگی فرد می‌باشد، یعنی بین سنین ۳۰ تا ۴۰ سال .گاهی اوقات فرد دردهایی در بخش کمر خود دارد که سالها از آن می گذرد اما افزایش این دردها باعث می شود که وی بعد از گذشت چند سال متوجه وجود نقص در دیسک های کمر خود شود. البته در بسیاری از موارد با درمان های مناسب می توان این بیماری را بهبود بخشید و در موارد  بسیار کمی است که نیاز به عمل جراحی می باشد.

همچنین مطالعه کنید : جراحی میکروسکوپی دیسک کمر چگونه انجام می‌شود؟!

میزان ابتلای افراد به بیماری دیسک کمر چقدر است؟

هر ساله از هر ۱۰۰۰ نفر بسته به نوع شغل و شیوه زندگی بین ۵ تا ۲۰ نفر به پارگی دیسک کمر دچار می شوند.یعنی اگر جمعیت کشورمان را ۸۰ میلیون نفر در نظر بگیریم سالانه چیزی نزدیک به ۱ میلیون نفر به پارگی دیسک کمر مبتلا می شوند. که میزان ابتلای مردان ۲ برابر زنان گزارش شده است.

مراحل بیماری دیسک کمر

مبتلا شدن یک فرد به اختلالات دیسک کمر در نگاه اول بسیار کلی است.به همین دلیل مراحل بیماری را در این قسمت برای شما شرح می دهیم:

 مرحله اول

در اولین مرحله ، مولکول های دیسک قدرت آب گیری و آب دهی خود را از دست می دهند و به تدریج ترک هایی در دیسک ایجاد می شود. این مرحله در تصویر برداری “MRI” قابل تشخیص است به گونه ای که دیسک های سالم به رنگ خاکستری بوده اما دیسک های دارای نقص به رنگ سیاه تغییر پیدا کرده است.

مرحله دوم

در این مرحله دیسک شروع به نرم شدن می کند. این مرحله را فتق دیسک نیز می نامند.

مرحله سوم

در این مرحله که سومین مرحله از آسیب دیدن دیسک است، قسمتی از دیسک کنده شده و به زیر رشته عصبی می‌رود.

مرحله چهارم و پنجم

در این دومرحله ارتفاع دیسک کم شده و زائده هایی استخوانی در اطراف دیسک به وجود خواهند آمد.

به طور کلی در مراحل اول و دوم درمان های طبی کارآمدتر هستند ، اما از مرحله دو به بعد جراحی تاثیر بیشتری دارد.از طرفی سن زیر ۳۰ سال یا بالای ۶۰ سال باعث می شود که پزشک تا حد امکان از جراحی استفاده نکند و از روش های درمانی دیگر کمک بگیرد.

راه های پیشگیری از دیسک کمر

برای پیشگیری از مبتلا شدن به بیماری دیسک کمر ، کافیست موارد زیر را به یاد داشته باشید : 

ورزش منظم و روزانه

انجام حرکات ورزشی منظم برای تقویت عضلات شکم و کمر منجر به جلوگیری از بیماری دیسک کمر می شود. همواره سعی کنید تمرینات قدرتی و کششی را ۲ بار در طول هفته انجام دهید.

مصرف کلسیم

داشتن استخوان های قوی به جلوگیری از پوکی استخوان کمک زیادی می کند. پوکی استخوان یکی از عمده دلایل کمر درد می باشد. مصرف شیر ، ماست ، سبزیجات ، مکمل های ویتامین دی می تواند به تحکم استخوان ها کمک کند و تا حد قابل توجه جلوی پوکی استخوان را بگیرد.

پوشیدن کفش های راحت

پوشیدن کفش های پاشنه های بلند و غیر استاندارد ، آسیب قابل توجهی به کمر و متعلقات آن خواهد گذاشت . به همین دلیل پیشنهاد می کنیم برای انجام کارهای روزانه حتما از کفشی با پاشنه های کوتاه و استاندارد استفاده نمایید.

رعایت ارگونومی

اغلب ما در طول روز زمان زیادی را در حالت نشسته پشت سر می گذاریم. به همین دلیل درست نشستن می تواند به کاهش دردهای کمر کمک زیادی نماید.برای درست نشستن رعایت نکات زیر الزامی است.

1. صاف بنشینید
2. پایین تنه با پشتی صندلی در تماس باشد.
3. قوس های طبیعی بدن هنگام نشستن حفظ شود.
4. وزن بدن به صورت متعدل بر روی هر دو قسمت نشیمنگاه تقسیم شود.
5. زانو ها هم سطح نشیمنگاه یا کم بالاتر از آن قرار گیرد.
6. بیش از ۴۵ دقیقه به صورت مداوم در حالت نشسته نباشید بلکه اندکی بلند شوید ، قدم بزنید و چند حرکت کششی انجام دهید.

عدم حمل اجسام سنگین

خیلی از افراد بعد از بلند کردن اجسام سنگین ، شاهد شروع شدن کمر درد خود هستند. این به دلیل عدم رعایت نکات صحیح در بلند کردن اجسام می باشد. رعایت اصول زیر هنگام حمل اجسام می تواند به سلامتی شما کمک نماید :

1. قبل از بلند کردن جسم حتما مطمئن شوید که وزن جسم بیش از اندازه تحمل شما سنگین نباشد. بلند کردن اجسام سنگین می تواند ضررات قابل توجه ای به شما بزند.
2. هیچ وقت برای بلند کردن اجسام از روی زمین کمر خود را درحالت کشیده قرار ندهید. یعنی به گونه ای به سمت جسم خم نشوید که زانوی های شما ثابت بوده و تمام فشار بروی کمر شما باشد.
3. برای بلند کردن جسم ابتدا به اندازه کافی به ان نزدیک شوید سپس پاهای خود راکمی بیشتر از مقدار معمولی باز کرده و زانوهای خود را خم نمایید. کمر خود را در حالت کشیده قرار دهید و وزنه را با فشار بر روی زانو هایتان بلند کنید.
4. درهنگام حمل ، جسم را تا حد ممکن به بدن خود نزدیک نگهدارید و فشارجسم را روی پاها قرار دهید. برای چرخش نیز کمر خود را چرخش ندهید بلکه به صورت کامل جهت خود را تغییر دهید.
5. هنگام زمین گذاشتن جسم هم دقیقا مانند بلند کردن آن عمل کنید و ابتدا جسم را با زانوهایی خم روی زمین گذاشته سپس زانوی خود را صاف کرد و بلند شوید. درحالت کلی از ایجاد فشار بر روی کمر خود جدا خودداری نمایید.