فتق دیسک ، یکی از رایج‌ترین مشکلات مربوط به ستون فقرات است که سالانه افراد بسیاری را درگیر می‌کند. در این حالت ماده ژله‌ای مانند دیسک از بخش سخت آن خارج شده و باعث ایجاد درد، بی‌حسی یا اختلالات حرکتی در فرد می‌شود. برای برطرف کردن این مشکل راهکارهای درمانی متعددی وجود دارد که بسته به تشخیص پزشک و با توجه به شدت اختلال به بیمار پیشنهاد می‌گردد. در این بخش به معرفی فتق دیسک، علائم و نشانه‌ها و راهکارهای درمانی پرداخته و اطلاعاتی در این زمینه در اختیارتان قرار می‌دهیم.
فتق دیسک چیست؟
دیسک، صفحه‌ای از جنس غضروف است که به صورت یک بالشتک بین مهره‌های ستون فقرات قرار دارد. دیسک بین مهره‌ای باعث حرکت مهره‌ها شده، از سایش آن‌ها بر روی یکدیگر جلوگیری می‌کند و شدت ضرباتی که به مهره‌ها وارد می‌شود را کاهش می‌دهد.
دیسک از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول قسمت هسته دیسک، که ساختاری نرم و ژله‌ای مانند دارد. بخش دوم دیسک از جنس غضروف می‌باشد که دور هسته را احاطه کرده و بخش نرم را در میان خود گرفته است. فتق دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که بخش محیطی دیسک در اثر ضربه یا فرسایش دچار پارگی شده و هسته از آن بیرون بزند. این بیرون‌زدگی باعث تحریک اعصاب نزدیک دیسک شده و درد، بی حسی یا ضعف عضلانی را در بیمار به دنبال دارد.
علل ایجاد فتق دیسک
فتق دیسک دلایل متعددی دارد و ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد. فتق دیسک در افراد مسن اغلب به دلیل فرسایش رخ می‌دهد. با بالا رفتن سن دیسک‌های بین مهره‌ای محتوای آب خود را به تدریج از دست داده و انعطاف‌پذیری کمتری پیدا می‌کنند. این مسئله باعث فشار بر روی دیسک شده و در نهایت سایش و پارگی را به دنبال دارد که منجر به بیرون‌زدگی ماده‌ی ژله‌ای مانند می‌شود.
علل ایجاد فتق دیسک در افراد جوانتر متفاوت است و دلایل مختلفی دارد که از بین آن‌ها می‌توان به عوامل ژنتیکی، ضربه به ستون فقرات، بلند کردن نادرست اجسام سنگین، عدم رعایت اصول درست نشستن و … اشاره کرد. افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیسک قرار دارند، عبارتند از:
- وزن بالا، فشار بیشتری را بر روی دیسک‌های بین مهره‌ای وارد کرده و احتمال ابتلا به فتق دیسک را افزایش می‌دهد.
- افرادی که ساعت‌های طولانی در یک وضعیت ثابت نشسته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به فتق دیسک قرار دارند.
- افرادی که دارای مشاغل سخت هستند و فعالیت‌هایی چون بلند کردن و کشیدن اجسام را به طور مکرر انجام می‌دهند یا زیاد خم و راست می‌شوند، در معرض ابتلا به فتق دیسک هستند.
- از دیگر دلایل ایجاد فتق دیسک، اختلالات ژنتیکی است. این مشکل در افرادی که قوس ستون فقرات کمی دارند، بیشتر اتفاق می‌افتد.
علائم فتق دیسک
فتق دیسک بیشتر در بین مهره‌های کمری اتفاق می‌افتد، اما در مواردی نیز مهره‌های گردن را درگیر می‌کند. اگر دیسک در ناحیه کمر اتفاق بیفتد، فرد معمولا در بخش تحتانی بدن خود مانند باسن، ران و ساق پاها احساس درد شدید دارد. فتق دیسک در بین مهره‌های گردنی باعث ایجاد درد در شانه و بازوها می‌شود که ممکن است در هنگام سرفه یا عطسه به طور ناگهانی شدیدتر شود.
زمانی که فتق دیسک بر روی اعصاب ناحیه آسیب‌دیده فشار وارد کند، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن را به دنبال دارد. در برخی موارد نیز اعصاب تحت تاثیر قرار گرفته و باعث ضعف و از دست دادن کنترل می‌شوند. در این صورت فرد توانایی خود در راه رفتن، بلند کردن اجسام و حتی نگه داشتن آن‌ها را نیز از دست می‌دهد.
زمان مراجعه به پزشک
گاهی اوقات فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک هیچ علائمی را از خود بروز نمی‌دهد. در این شرایط فرد به دلایل دیگری به پزشک مراجعه کرده و متوجه فتق دیسک می‌شود. اما، اگر یکی از علائم بالا را مشاهده کردید و در ناحیه ستون فقرات خود احساس درد داشتید، حتما به پزشک مراجعه نمایید.
در برخی مواقع فتق دیسک به صورت جدی‌تر خود را نشان داده و فرد را با یک وضعیت اورژانسی روبرو می‌کند. در صورتی که علائم زیر را مشاهده کردید، در سریع‌ترین زمان ممکن خود را به پزشک برسانید. علائم اورژانسی فتق دیسک عبارتند از:
ناتوانی در انجام فعالیت‌ها: در صورتی که علائم فتق به حدی شدید شود که فرد قادر به انجام فعالیت‌های روزانه خود نباشد.
بی‌اختیاری در ادرار یا مدفوع: در صورتی که عملکرد مثانه و یا روده دچار اختلال شده و فرد با مشکل بی‌اختیاری در ادرار یا مدفوع مواجه شود.
بی‌حسی: در صورتی که فرد در ارگان‌های داخلی، پشت پاها، ران، باسن و ناحیه اطراف راست روده احساس بی‌حسی داشته باشد.
در صورتی بروز هریک از این علائم فرد باید سریعا به پزشک مراجعه نماید تا اقدامات اورژانسی بر روی او انجام شده و درمان سریع‌تر آغاز گردد.
روش های تشخیص
در اولین مراجعه پزشک سوابق بیمار را مورد بررسی قرار داده و ستون فقرات بیمار را معاینه می‌کند. در این شرایط ممکن است از بیمار خواسته شود دراز بکشد و پاهای خود را در موقعیت‌های مختلفی قرار دهد. علاوه بر این، عصب‌های بیمار نیز با روش‌هایی چون رفلکس، قدرت عضلانی، توانایی راه رفتن، توانایی احساس لمس شدن، برخورد جسم نوک تیز و لرزش مورد معاینه قرار می‌گیرد. در این مرحله، اگر پزشک موارد مشکوکی مشاهده کند، تصویربرداری و تست‌های دیگری را برای بیمار تجویز می‌کند تا بتواند تشخیص دقیق‌تری داشته باشد.
تصویربرداری اشعه ایکس: اشعه ایکس کمک می‌کند تا پزشک بتواند موارد دیگری چون عفونت، تومور و شکستگی استخوان، که ممکن است باعث ایجاد درد کمر شود، را مورد بررسی قرار دهد.
سی‌تی‌اسکن: سی‌تی‌اسکن نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس است که ستون فقرات و ساختارهای اطراف آن را از زوایای مختلف نمایش می‌دهد.
ام ار آی: ام‌ارآی با استفاده از میدان‌های مغناطیسی قوی، یک تصویر سه بعدی از ستون فقرات و ساختارهای اطراف آن نشان داده و امکان تشخیص فتق دیسک و ناحیه آن را به پزشک می‌دهد. علاوه بر این، نتیجه ام ار آی اعصاب آسیب‌دیده را نیز مشخص می‌کند.
میلولم: ممکن است پزشک برای تشخیص فشار بر روی نخاع یا اعصاب، از روش میلولم استفاده کند. در این صورت یک رنگ به مایع نخاعی تزریق شده و تصویربرداری اشعه ایکس انجام می‌شود.
تست عصب: در این تست از حرکت امواج الکتریکی در امتداد بافت عصبی برای تشخیص محل آسیب‌دیده استفاده می‌شود.
درمان فتق دیسک
در بسیاری از موارد فتق دیسک نیاز به درمان خاصی ندارد. فرد با استراحت و کاهش فعالیت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شوند، در عرض چند روز یا در موارد شدیدتر در عرض چند هفته، بهبود می‌یابد. گاهی اوقات پزشک به همراه استراحت درمان‌هایی را نیز برای بیمار در نظر می‌گیرد که عبارتند از:
دارو درمانی: بر اساس میزان درد، داروهای مسکن بدون نسخه برای کاهش درد بیمار تجویز می‌گردد و در صورتی که درد شدیدتر باشد، از دروهای قوی‌تری استفاده می‌شود. داروهای ضد انعقاد برای کنترل تشنج و داروهای آرام‌بخش عضلات نیز از دیگر داروهایی هستند که در این مواقع تجویز می‌گردند.
تزریق کورتیزون: تزریق مستقیم کورتیکواستروئیدها در اطراف اعصاب نخاعی آسیب‌دیده باعث کاهش التهاب، تورم و درد بیمار می‌شوند. گاهی اوقات نیز ممکن است یک دوره استروئید خوراکی برای بیمار تجویز گردد.
گرمادرمانی و سرمادرمانی: یکی از راه‌هایی که معمولا برای کاهش درد در ناحیه ستون فقرات از آن استفاده می‌شود، گرمادرمانی یا سرمادرمانی است. در این مواقع معمولا استفاده از کیسه‌های آب سرد برای تسکین درد یا ورم در هفته اول پیشنهاد می‌شود. پس از گذشت چند روز با کاهش درد و در صورت تجویز فیزیوتراپیست، بیمار می‌تواند از کیسه آب گرم استفاده نماید.
فیزیوتراپی: در صورتی دارودرمانی و استراحت نتیجه‌ای نداشت و بیمار هم‌چنان با درد مواجه بود، فیزیوتراپی برای او تجویز می‌گردد. در این‌جا بیمار جلساتی را با فیزیوتراپ همراه شده و تمریناتی را برای کاهش درد انجام می‌دهد.
عمل جراحی: عمل جراحی آخرین راهکار برای برطرف کردن فتق دیسک است که در موارد محدود توصیه می‌شود. در صورتی که درمان‌های قبلی نتیجه‌ای نداشته و بیمار پس از گذشت چند هفته هم‌چنان درد داشته باشد، پزشک عمل جراحی را پیشنهاد می‌دهد. البته این در صورتی است که بیمار علائمی چون بی‌حسی یا ضعف در عضلات داشته باشد، در راه رفتن یا ایستادن دچار مشکل باشد یا کنترل مثانه و روده را از دست داده باشد. در این‌جا پزشک اقدام به عمل جراحی کرده و بخشی از دیسک را که باعث ایجاد اختلال شده است، برمی‌دارد. در موارد محدود ممکن است دیسک به طور کامل برداشته شود که در این صورت برای ایجاد ثبات ستون فقرات از مهره‌های فلزی برای هماهنگی یا از دیسک‌های مصنوعی استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید : ورزش مناسب برای بیرون زدگی دیسک کمر
پیشگیری از فتق دیسک
فتق دیسک اگر در صورت کهولت سن و فرسودگی اتفاق افتاده باشد، راهی برای جلوگیری از آن وجود ندارد. اما راهکارهایی وجود دارد که انجام آن‌ها باعث تقویت عضلات و کاهش روند فرسودگی دیسک می‌شود. این راهکارها عبارتند از:
- ورزش کردن مداوم به صورت روزانه باعث تقویت عضلات شده و به ثبات ستون فقرات کمک می‌کند.
- در هنگام نشستن، ایستادن یا دراز کشیدن، وضعیت بدن خود را در حالت مناسبی قرار دهید. با این کار فشار کمتری را به ستون فقرات وارد کرده و احتمال بروز فتق دیسک را کاهش می‌دهید.
- اضافه وزن فشار زیادی را به ستون فقرات وارد می‌کند و احتمال بروز فتق دیسک را افزایش می‌دهد. رژیم غذایی خود را متعادل کنید و با انجام حرکات ورزشی، وزن بدن خود را در حالت ایده‌آل نگه دارید.
نظرات