طناب نخاعی ابتدای آن در مغز قرار دارد و از میان کانال نخاعی عبور می‌کند و تا قسمت تحتانی ستون مهره‌ای کمر امتداد می‌یابد. تعدادی عصب از بین هر مهره گردن و ستون تحتانی فقرات به خارج از طناب نخاعی هدایت می‌شوند و به ترتیب عملکرد دست و پاها را برعهده دارند. تنگی کانال نخاعی (spinal stenosis) عارضه‌ای است که به موجب آن کانال نخاعی تنگ‌تر از حد نرمال خود می‌شود.
باریک شدن کانال نخاعی ممکن است مقدار فضای موجود برای طناب نخاعی و حرکت عصب‌ها را محدود سازد. هرچه تنگی کانال نخاع حادتر شود، به همان اندازه طناب نخاعی و عصب‌های موجود در آن نیز تحت فشار و تنش قرار خواهند گرفت. این عارضه ممکن است در هر قسمتی از کانال نخاع ایجاد گردد، اما بیشتر در ستون فقرات گردنی و پایین کمری شایع است.
با پیشرفت بیشتر بیماری به مرور علائم و عوارضی هم به دنبال آن در فرد بیمار مشاهده می‌شود مانند اختلال حس، اختلال در عملکرد روده‌ها و حتی فلج عضلانی. بنابراین مراجعه به موقع به پزشک و پیگیری درمان مناسب از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد.
درباره تنگی کانال نخاع
تنگی کانال نخاعی عارضه‌ای است که معمولا روند پیشرفت آهسته‌ای دارد و با افزایش سن و بطورکلی بعد از ۵۰ سالگی بروز می‌کند. با اینحال در مواردی دیده شده که افراد کم سن و سال هم در اثر ابتلا به اسکولیوسیز (کج شدن غیر طبیعی ستون فقرات) یا مشکلات مادرزادی به این عارضه دچار می‌شوند.
در اکثر موارد، تنگی کانال نخاع در قسمت تحتانی یا پایین کمری ستون فقرات بروز می‌کند. فرسودگی و جابجایی مهره‌های کمر، عارضه‌ای موسوم به لیز خوردگی مهره یا اسپوندیلولیستزیس، نیز یکی از علل تنگی کانال نخاعی شناخته شده است. گرفتگی یا احساس درد از ناحیه ساق پا شایع ترین علت تنگی کانال نخاع به حساب می‌آید. هرچه بیماری پیشرفت کند، عمل ایستادن و راه رفتن به دلیل شدت یافتن درد پا به طرز قابل توجهی برای فرد بیمار دشوار می‌گردد.
تنگی کانال نخاع چه عللی می‌تواند داشته باشد؟
آرتروز دژنراتیو ستون فقرات یا تغییر در بافت استخوانی و نرم در اثر کهولت سن از شایع ترین علل پیشرفت تنگی کانال نخاع هستند. این بیماری معمولا در بین افراد بالای ۵۰ سال شایع‌تر است و این عارضه با افزایش سن فرد بیشتر وارد مراحل پیشرفته‌تر می‌شود. فرآیند ساییدگی و فرسودگی طبیعی که در اثر سالخوردگی ایجاد می‌شود ممکن است باعث بروز آرتروز ستون فقرات و به دنبال آن تنگی کانال نخاع گردد. احتمال دارد این بیماری به خاطر زائده استخوانی (استیوفیت)، بیرون زدگی و ساییدگی دیسک‌های بین مهره‌ای و کلفت شدن رباط‌های بین مهره‌های ستون فقرات آشکار گردد.
بعضی اوقات ممکن است در اثر جابجایی بیش از اندازه یک مهره از ستون فقرات، آن مهره به سمت مهره دیگر انحراف پیدا کند و مشکل ساز شود. این عارضه را لیز خوردگی مهره یا اسپوندیلولیستزیس می‌نامند و ممکن است تنگی کانال نخاع را در پی داشته باشد.
اینطور نیست که بگوییم تمامی افراد مسن به تنگی کانال نخاعی دچار خواهند شد. احتمال پیشرفت این عارضه در برخی افراد خاص بیشتر است. اشخاصی که سابقه خانوادگی ابتلا به تنگی کانال نخاع یا مشکلات کمر دارند، به دلیل عوامل ژنتیکی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. همچنین افرادی که شغل آنها مستلزم بلند کردن اشیاء سنگین است و یا ورزشکاران رشته‌های ورزشی خاص بیشتر از افراد فعال در شغل‌های پشت میزی در معرض ابتلا به تنگی کانال نخاع قرار دارند. این بیماری احتمال دارد در افراد دچار به بیماری‌های خاص بافت همبند مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات هم بروز کند.
تنگی کانال نخاع چه علائمی دارد؟
علائم این بیماری به محل بروز مشکل در کانال نخاع و میزان شدت آن بستگی دارد. علائم ناشی از تحت فشار قرار گرفتن طناب نخاعی را اصطلاحا میلوپاتی می‌نامند.
- عدم تعادل
- زمین خوردن
- افتادن اشیاء از دست بیمار
- ناتوانی در بستن دکمه پیراهن یا برداشتن پول خرد از روی زمین
- بی اختیاری ادرار و اجابت مزاج
علائم ناشی از تحت فشار قرار گرفتن عصب‌ها را اصطلاحا رادیکولوپاتی می‌نامند. علائم آن عبارتند از:
- درد
- بی حسی
- گزگز شدن
- احساس ضعف در امتداد مسیر عصبی که تحت فشار است.
وقتی تنگی کانال در مهره‌های گردن رخ دهد، احتمال دارد طناب نخاعی و عصب‌هایی که به سمت دست و پاها در حرکت هستند دچار تنش گردند. این وضعیت علائم زیر را به همراه دارد:
- میلوپاتی
- بی حسی
- مورمور شدن
- ضعف یا گرفتگی دست و انگشتان.
هر وقت تنگی کانال در ناحیه تحتانی کمر رخ دهد (تنگی کانال نخاع پایین کمری)، احتمالا عصب‌هایی که به سمت پا و انگشتان پا منتهی می‌شوند، تحت فشار قرار گرفته‌اند. علائم آن عبارتند از:
- درد
- بی حسی
- مورمور کردن
- احساس ضعف یا گرفتگی در پا و انگشتان پا، که با راه رفتن تشدید و با استراحت کاهش می‌یابد.
این نوع علائم را گاهی اوقات شبه لنگی (انسداد اشتباه) می‌نامند، زیرا علائم آن شبیه به عدم گردش خون در پاهاست که اصطلاحا به آن لنگی می‌گویند.
پزشک چگونه مشکل را تشخیص می‌دهد؟
در جلسه اول مراجعه به مطب، پزشک سوالاتی درباره علائم بیماری از بیمار خواهد پرسید. در واقع به این نوع پرسش‌ها بررسی سوابق پزشکی می‌گویند. با این کار پزشک می‌تواند اطلاعاتی را درباره زمان دقیق بروز علائم، عوامل دخیل در بهتر یا بدتر شدن علائم، اطلاع از روش‌های درمانی قبلی، و آگاهی از سایر مشکلات بالینی که ممکن است بر تنگی کانال نخاع تاثیر بگذارد، بدست آورد.
سپس پزشک به معاینه بدنی بیمار خواهد پرداخت، مثلا قدرت عضلانی، رفلکس، حس لامسه، تعادل، و گردش خون بیمار مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا از این طریق بتواند تنگی کانال نخاعی را تشخیص دهد. محل بخصوص بروز علائم بیمار به پزشک در تشخیص عصب‌های آسیب دیده در اثر این عارضه کمک می‌کند.
بعد از بررسی سوابق پزشکی و انجام معاینه بدنی، احتمالا تجویز برخی آزمایشات مختلف جهت کمک به تایید نهایی تنگی کانال نخاع در دستور کار پزشک قرار خواهد گرفت. این آزمایش‌ها شامل عکسبرداری اشعه ایکس، ام آر آی یا سی تی اسکن می‌شوند. این آزمایشات در تشخیص هر نوع آرتروز ستون فقراتی و تحت فشار قرار گرفتن طناب نخاعی و عصب موثر هستند.
همچنین ممکن است پزشک عصب‌های بیمار را تحت آزمایش قرار دهد تا از هر گونه آسیب به عصب‌ها بر اثر تنگی کانال نخاع مطمئن گردد. این آزمایش‌ها را تست‌های رسانایی عصب و الکترومایوگرافی می‌نامند.
روش درمان تنگی کانال نخاع
بسته به میزان شدت علائم بیمار و بیماری‌های بالینی پیش زمینه‌ای، روش‌های درمانی گوناگونی برای تنگی کانال نخاع در دسترس است. در اکثر موارد، این عارضه بدون نیاز به عمل جراحی قابل درمان است.
درمان خانگی و گیاهی تنگی کانال نخاع
در صورتی که علائم بیمار نسبتا خفیف باشند، معمولا برطرف کردن عارضه نیازی به مراقبت‌های پزشکی ندارد. در بسیاری موارد، بیمار به تنهایی و با اتخاذ برخی راهکارهای ساده می‌تواند روند درمان را آغاز کند. تجدیدنظر در انجام برخی فعالیت‌ها در رفع برخی علائم کارساز است. بیمار موظف است از انجام برخی فعالیت‌های خاص که باعث بدتر شدن علائم می‌شوند، صرفنظر کند. در صورت نیاز می‌توانید سرما و گرما درمانی را بر روی ناحیه آسیب دیده بکار گیرید. شاید مصرف برخی داروهای بدون نسخه به تسکین درد کمک کند.
حرارت درمانی
بکارگیری حرارت درمانی جهت برطرف کردن علائم درد سابقه‌ای طولانی دارد. برای شروع می‌توانید یک بطری آب ولرم، پد ژل دار که در مایکروویو حرارت دیده، یا سونا را امتحان کنید.
گرما درمانی دو مزیت دارد: فرآیند اکسیژن رسانی و مواد مغذی به ناحیه آسیب دیده را تسریع می‌بخشد، و مسیر انتقال سیگنال‌های درد را مسدود می‌سازد. برخی معتقدند پوشیدن گن‌های حرارتی گزینه‌ای اید ال است، زیرا قادر است به مدت چند ساعت گرمایی متوسط تولید کند و امکان پوشیدن آنها حتی حین انجام فعالیت هم میسر است. علاوه براین، می‌توانید با افزودن روغن به پک حرارتی از مزیت‌های دو تکنیک رایحه درمانی و گرما درمانی باهم بهره ببرید؛ حتی می‌توانید پک حرارتی را خودتان در منزل و با افزودن مقداری روغن به آن و حرارت دادن آن در مایکروویو درست کنید، و نتیجه کار را مقایسه کنید.
ماساژ درمانی نیز یکی دیگر از روش های درمان خانگی محسوب می گردد که باید توسط فرد متخصص در این زمینه انجام شود تا آسیب بیشتری به ستون فقراتن وارد نکند.
ورزش برای تنگی کانال نخاعی
قبل از آغاز هر ورزش جدید و منظم به قصد درمان تنگی کانال نخاع، حتما با یک پزشک مشورت کنید. شما با همکاری پزشک می‌توانید برنامه تمرینی متناسب با نیازها و سبک زندگی‌تان تنظیم کنید. همچنین می‌توانید میزان پیشرفت خود را با پزشک متخصص درمیان بگذارید و در صورت بدتر شدن درد و بروز هرگونه احساس ناراحتی در اثر حرکات ورزشی، موضوع را به وی اطلاع دهید.
ورزش سبک قلبی عروقی برای تنگی کانال نخاع
درصورتی که تنگی کانال نخاعی در اثر کهولت سن و سبک زندگی نادرست بروز کرده باشد، با یک ورزش منظم و سبک و مخصوص عضلات قلب و عروق، آن را درمان کنید. این نوع تنگی کانال نخاعی معمولا در قسمت تحتانی ستون فقرات آشکار می‌گردد. ستون فقرات تحتانی همزمان مسئولیت تحمل وزن بیشتر نقاط بدن و خم و جابجایی ستون فقرات را بر عهده دارد. هر سن بالاتر می‌رود و وزن بدن افزایش می‌یابد، قسمت‌هایی از ستون فقرات پایین کمری مانند مهره‌ها و دیسک‌ها در نتیجه اضافه وزن، حرکات تکراری و یا پوزیشن غلط تحت فشار قرار می‌گیرند. وقتی این قسمت‌ها رفته رفته تحلیل می‌روند، فضای داخلی کانال نخاعی تنگ‌تر می‌شود و باعث درد و ناراحتی بیمار می‌گردد.
برای اینکه کانال نخاع از زیر این فشار خالی شود، لازم است وزن خود را پایین بیاورید. انجام ورزش‌های سبک و متناسب با عضلات قلب و عروق در داشتن وزنی متعادل و در عین حال خالی کردن کانال نخاعی از زیر فشار، موثر است. ورزش‌هایی مانند پیاده روی، دوچرخه ثابت زدن، شنا، و اجرای تمرین بر روی دستگاه الپتیکال، بدون اینکه فشاری بر کانال نخاعی وارد کند، نتایج مثبتی در تقویت قلب و عروق بیماران به دنبال دارد.
با چه داروهایی می‌توان این عارضه را درمان کرد؟
روش درمانی اولیه شامل داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن، یا ناپروکسن می‌شود. این داروها در کاهش التهاب و ورم عصب‌های تحت فشار قرار گرفته، موثر هستند. می‌توانید داروهای کورتیزون دهانی را امتحان کنید. با تزریق داروی استروئیدی (مانند کورتیزون) به داخل اپیدورال می‌توان دوز بالایی از دارو را مستقیم وارد ناحیه آسیب دیده کرد و التهاب را سریعتر برطرف کرد. فیزیوتراپی نیز در تقویت عضلات مجاور ستون فقرات و خالی کردن مقداری فشار از روی ستون فقرات، کمک کننده است.
عمل تنگی کانال نخاع
گاهی اوقات بیماران با پیروی از روش‌های درمانی غیر جراحی از کسب نتایج لازم و بهبودی عاجر می‌مانند. در صورتی که بیمار به دلیل درد قادر به انجام فعالیت‌های روزمره خود نباشد، می‌توان از گزینه جراحی استفاده کرد. علاوه براین، بیماران مبتلا به فشردگی حاد طناب نخاعی (میلوپاتی) یا ضعف زیاد عضلات می‌بایست به منظور پیشگیری از آسیب مزمن به عصب‌ها از گزینه جراحی استفاده کنند. جراح گزینه‌های جراحی متناسب برای هر بیمار را ارائه خواهد کرد.
چندین نوع جراحی جهت درمان تنگی کانال نخاعی قابل دسترس است. هدف هر کدام از این جراحی‌ها ایجاد فضای بیشتر برای طناب نخاعی یا عصب‌هایی است که بدلیل این عارضه تحت فشار قرار گرفته‌اند. این جراحی با درمان‌های متنوع دیگری هم انجام می‌گیرد که مستلزم برداشتن استخوان و بافت‌هایی است که در حال فشار وارد کردن به عصب‌های نخاعی واقع در قسمت تحتانی کمر می‌باشد، و اصطلاحا به این درمان فشارزدائی عصب نیز گفته می‌شود. این گزینه‌ها همگی نیازمند مدیریت منسجمانه یک مراقبت درمانی پس از جراحی هستند.
روش‌های جراحی تنگی کانال نخاعی در ستون فقرات تحتانی در مقایسه با جراحی سنتی فشارزدائی عصب‌های لومبار، کم تهاجمی هستند. وسایلی مخصوص پزشکی مانند X-stop و Coflex به قصد درمان عارضه برای برخی بیماران تجویز می‌شود، بااینحال در حال حاضر استفاده از این تجهیزات هنوز در دست بررسی‌های بیشتر است.
ستون فقرات پایین کمری
لامینکتومی (جراحی – بریدن و برداشتن صفحه‌ی مهره‌ی ستون فقرات) بیشترین کاربرد را در درمان تنگی کانال نخاعی دارد. با این جراحی می‌توان قسمتی از مهره تحتانی کمر (لامینا) را جدا کرد و بدین طریق فضای بیشتری برای حرکت عصب فراهم ساخت. اگر هر قسمتی از مهره کمر برداشته شود، جراحی را لامینکتومی می‌نامند. درصورتی که بخش زیادی از استخوان برداشته شود، یا اگر فضای خالی بین استخوان‌ها خیلی زیاد باشد، ممکن است برای کمک به حفظ تعادل ستون فقرات و فشارزدائی عصب از عمل همچوشی بهره گرفته شود.
ستون فقرات گردنی
چطور می‌توان از تنگی کانال نخاعی پیشگیری کرد؟
متاسفانه، هیچ روش تضمین کننده‌ای جهت پیشگیری از تنگی کانال نخاعی وجود ندارد. این عارضه معمولا به خاطر آرتروز تخریبی در اثر کهولت سن بروز می‌کند. افراد می‌توانند با قرار گرفتن در وضعیت‌های صحیح و حفظ تناسب اندام میزان شیوع علائم را به حداقل برسانند.
پیش آگهی‌های بیماری
در اکثر موارد، پیش بینی‌های بعد از درمان تنگی کانال نخاعی بسیار امیدوارکننده هستند. ممکن است بسیاری از بیماران با درمان‌های غیر جراحی بهبودی و نتایج لازم را کسب کنند. در برخی موارد، و با حادتر شدن تنگی کانال نخاعی، درمان‌های غیر جراحی دیگر کارساز نیستند. برای این افراد جراحی بهترین گزینه پیشنهادی است.
خیلی از بیماران بلافاصله بعد از انجام جراحی فشارزدائی عصب از دست علائم آزار دهنده در ناحیه دست و پا خلاص می‌شوند. به استثنا موارد حاد این بیماری، جایی که عصب‌ها به مدت طولانی تحت فشار قرار گرفته باشند.
مثل سایر قسمت‌های بدن، آرتروز ستون فقرات ممکن است حتی بعد از جراحی هم پیشرفت کند. این امکان وجود دارد که علائم جدید سالها بعد از جراحی با همان شدت قبلی و در نواحی مجاور مجددا بروز کنند.
نظرات
بسیار عالی سپاس