مغز یکی از مهم‌ترین و البته پیچیده‌ترین بخش‌های بدن است که عملکرد سایر قسمت‌ها را کنترل می‌کند. هرگونه اختلالی که در عملکرد مغز صورت گیرد، سایر فعالیت‌های بدن از نفس کشیدن و راه رفتن گرفته تا فکر کردن یا حتی کنترل احساسات را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از این رو، درمان بیماری‌های مغزی از سخت‌ترین درمان‌ها محسوب می‌شود که باید به درستی و با دقت بسیار زیادی انجام شود. جراحی کرانیوتومی نوعی عمل جراحی مغز است که در آن پزشک برای دسترسی به بافت مغز، بخشی از استخوان جمجمه را به طور کامل جدا می‌کند و پس از انجام عمل، آن را دوباره به جای خود برمی‌گرداند. در ادامه جراحی کرانیوتومی را به طور کامل معرفی کرده و در مورد عوارض این جراحی، مراقبت‌های پس از عمل، زمان بهبودی و … اطلاعاتی را در اختیارتان قرار می‌دهیم.
جراحی کرانیوتومی چیست؟
کرانیوتومی (Craniotomy) یا جمجمه بری نوعی از عمل جراحی سر است که در آن بخشی از استخوان جمجمه به طور موقت برداشته می‌شود تا جراح بتواند دسترسی راحت‌تری به مغز داشته باشد. برخی از مواردی که باعث می‌شود تا پزشک تصمیم به جراحی کرانیوتومی بگیرد، عبارتند از:
- برداشتن تومور مغزی
- ترمیم یا برداشتن آنوریسم مغزی
- ترمیم پارگی غشای پوشش مغز
- برداشتن لخته‌های خونی
- تخلیه آبسه مغزی
- ناهنجاری‌های شریانی وریدی مغز
- ترمیم شکستگی‌های جمجمه
- برداشتن قسمت‌های آسیب‌دیده مغز
- درمان صرع
- قرار دادن دستگاه‌های تحریک‌کننده برای درمان ناهنجاری‌های حرکتی
مواردی که در این‌جا عنوان شد تنها بخشی از بیماری‌ها و عارضه‌هایی هستند که برای درمان آن‌ها نیاز به عمل جراحی کرانیوتومی می‌باشد. در کل، هر مشکل و بیماری مربوط به مغز که نیاز به عمل جراحی داشته باشد در صورت صلاحدید پزشک از کرانیوتومی استفاده می‌شود.
انواع جراحی کرانیوتومی
در کرانیوتومی، جراح ابتدا محل دقیق ضایعه را با استفاده از روش‌های تصویربرداری، مانند سی‌تی‌اسکن یا ام آر ای، تعیین کرده و پس از بی‌هوشی بیمار شروع به برداشتن استخوان می‌کند. آن‌گاه پس از جراحی، استخوان جدا شده را در جای خود قرار داده و با مواردی چون پیچ، تیتانیوم، سیم و نخ، ثابت می‌کند. کرانیوتومی بسته به این‌که استخوان کدام بخش از سر جدا شود، انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
کرانیوتومی بیفرونتال توسعه‌یافته: در نوع بیفرونتال، استخوان شکل‌دهنده برجستگی ناحیه پیشانی در قسمت جلوی سر برداشته می‌شود. برای این کار جراح برشی را در پشت خط رویش مو ایجاد می‌کند که دقیقا به فضای پشت چشم‌ها دسترسی دارد. این روش برای درمان تورهای سخت مانند تومورهای پایه بدخیم جمجمه، تومور مننژیوم و اسیسیو نرو بلاستوما مورد استفاده قرار می‌گیرد که در آن هدف کمترین تهاجم و جلوگیری از دستکاری‌های غیر ضروری مغز است.
کرانیوتومی سوپرا اوربیتال: با توجه به این‌که در این نوع کرانیوتومی جراح برش کوچکی را در ابروی فرد بیمار ایجاد می‌کند، به سوپرا اوربیتال کرانیوتومی ابرو نیز گفته می‌شود. از این جراحی برای برداشتن تومورهای هیپوفیز یا تومورهای موجود در قسمت جلویی مغز که در نزدیکی عصب‌های بینایی یا شریان‌های حیاتی قرار دارند، استفاده می‌شود.
کرانیوتومی سوراخ کلید: در این روش یک شکاف بسیار کوچک در پشت گوش فرد بیمار ایجاد می‌شود که امکان دسترسی به مخچه و مغز را به جراح می‌دهد. تومورهای مننژیم و نوروم‌های آکوستیک، از جمله توموهایی هستند که با این روش درمان می‌گردند.
کرانیوتومی اوربیتوزیگوماتیک: برای درمان آنوریسم و تومورهای سختی مانند کریوفارنژیوم، هیپوفیز و مننژیموم از رویکرد سنتی جراحی اوربیتوزیگوماتیک استفاده می‌شود که هدف از آن دستکاری غیرضروری مغز است. این نوع جراحی امکان دسترسی به قسمت‌های عمیق‌تر مغز را برای جراح ایجاد کرده و احتمال آسیب‌های مغزی را به حداقل می‌رساند. در این نوع کرانیوتومی جراح استخوان را از خط پشت رویش مو برش زده و با این کار استخوان تشکیل‌دهنده‌ی برجستگی پیشانی و گونه را برمی‌دارد.
کرانیوتومی ترانس‌لابیرنتین : زمانی که برش جمجمه بر روی پشت گوش ایجاد شود، به آن کرانیوتومی ترانس‌لابیرنتین گفته می‌شود. با استفاده از این برش استخوان مشتویی و تعدادی از استخوان‌های داخلی گوش و کانال‌های نیم‌دایره‌ای گوش برداشته می‌شوند تا دسترسی به مغز صورت گیرد. برداشتن کانال‌های نیم‌دایره‌ای در برخی موارد به از دست دادن شنوایی بیمار منجر می‌گردد.
آمادگی قبل از جراحی
برای انجام جراحی کرانیوتومی باید نکاتی را مد نظر داشته که عبارتند از:
- اگر از دارویی استفاده می‌کنید، چه داروهای شیمیایی و چه داروهای طبیعی و گیاهی، حتما در مورد آن‌ها با پزشک صحبت کرده و او را در جریان قرار دهید. دقت داشته باشید که برخی از داروها در روند بی‌هوشی تداخل ایجاد کرده و حتی خطر خونریزی را نیز افزایش می‌دهند. ممکن است پزشک از شما بخواهد مصرف برخی از داروها را قبل از جراحی قطع کنید تا مشکلی برایتان ایجاد نشود.
- خوردن خوراکی یا حتی نوشیدن آب در روز عمل جراحی ممنوع است. پزشک قبل از عمل توصیه‌هایی را در این مورد خواهد داشت که حتما باید آن‌ها را رعایت نمایید.
- گاهی اوقات پزشک داروهایی را تجویز می‌کند که باید مدتی قبل از عمل آن‌ها را مصرف کنید. به یاد داشته باشید که در صورت مصرف دارو در روز جراحی، آن را به همراه مقدار بسیار کمی آب، در حد یک جرعه، استفاده کنید.
مراقبت‌های پس از جراحی
جراحی کرانیوتومی عمل حساس و سختی است که اغلب توسط جراح‌های بسیار حرفه‌ای انجام می‌شود. از این رو، دوره بهبودی آن نسبت به دیگر جراحی‌ها طولانی‌تر بوده و بین یک تا ۲ ماه طول می‌کشد. در این مدت بیمار باید نکاتی را رعایت نماید که عبارتند از:
بیمار تا چند هفته پس از جراحی احساس خستگی دارد که بسیار طبیعی است. هر زمان که احساس خستگی داشتید، استراحت کنید و کمی بخوابید. خواب کافی به بهبودی شما کمک بیشتری می‌کند.
موقعیت قرارگیری سر در هنگام خوابیدن بسیار مهم است. بالش خود را طوری تنظیم کنید که سر شما ۳۰ درجه بالاتر از بدنتان قرار گیرد. می‌توانید از یک تکه پارچه ضخیم یا پتوهای نخی استفاده نموده و ارتفاع بالش خود را کمی بلندتر کنید.
سر خود را به آرامی حرکت دهید. چرخاندن سریع و بیش از اندازه سر باعث ایجاد سرگیجه و سردرد خواهد شد.
معمولا تا ۵ روز پس از جراحی محل شکاف ایجاد شده در سر، ورم داشته و با درد همراه است. در این مدت مصرف دارو و کمپرس یخ تا حدی از درد کم می‌کند. برای این کار، یخ را در یک دستمال نازک پیچیده و به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه بر روی سر قرار دهید.
داروهای ضد تشنج باید سر وقت مصرف شوند تا بیمار دچار حملات تشنجی نشود. در صورتی که پزشک این نوع داروها را برایتان تجویز کرده است، آن‌ها را سر وقت و به صورت مرتب مصرف نمایید.
در صورتی که پزشک داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک برای بیمار تجویز کند، باید طبق دستور پزشک و در زمان مقرر مصرف شود. به هیچ عنوان آنتی‌بیوتیک را به طور سرخود قطع نکنید.
اگر پزشک لوله‌ای در بینی یا نای شما برای تخلیه هوا و خوردن غذا قرار داده است، به آن توجه داشته و از درآوردن آن خودداری کنید.
در طول دوران نقاهت مراقب عطسه‌ها و سرفه‌های خود باشید و آن‌ها را کنترل کنید تا به مغزتان فشار نیاید.
بخیه‌هایی که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند اغلب از نوع بخیه‌های قابل جذب هستند. اگر به هر دلیل از بخیه‌های غیر قابل جذب استفاده شود، باید پس از ۷ تا ۱۰ روز توسط پزشک کشیده شود.
تمیز نگه داشتن محل زخم تا زمان بهبود و کشیدن بخیه بسیار مهم است. همیشه سر خود را خشک نگه داشته و پانسمان آن را هر دو روز یک بار، عوض کنید.
۲ تا ۳ روز پس از جراحی می‌توانید حمام کنید، اما به یاد داشته باشید که نباید سر خود را زیاد خیس کنید. سر را به آرامی با صابون و آب گرم شسته و پس از خارج شدن از حمام، با یک حوله تمیز خشک نمایید.
۲ تا ۳ هفته پس از جراحی اجازه شنا کردن ندارید.
از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید و تا پزشکتان اجازه نداده است، این کار را انجام ندهید.
پیاده‌روی یکی از فعالیت‌هایی است که به جریان گردش خون کمک کرده و بهبودی را تسریع می‌بخشد. این کار را در برنامه‌ریزی روزانه خود گنجانده و میزان آن را هر روز بیشتر کنید.
توجه داشته باشید که به مدت ۲ تا ۳ هفته اجازه رانندگی ندارید و تنها در صورت اجازه پزشک می‌توانید رانندگی را شروع کنید.
از انجام فعالیت‌های پرخطر و ورزش‌های سنگین تا ۳ ماه پس از جراحی، بپرهیزید. دوچرخه‌سواری، وزنه‌برداری و ورزش‌های هوازی که تحرک زیادی داشته و انرژی بسیاری را از شما می‌گیرند، ممنوع هستند.
انجام ورزش‌های خشن که امکان ضربه زدن به سر در آن‌ها وجود دارد، تا ۲ ماه ممنوع است. تنها در صورت اجازه پزشک می‌توانید این ورزش‌ها را شروع کنید.
جراحی کرانیوتومی محدودیتی را در رژیم غذایی شما ایجاد نمی‌کند. اما اگر دچار درد شکم هستید، از خوردن غذاهای پرچرب خودداری کنید.
یکی از شایع‌ترین مشکلاتی که بیماران پس از جراحی کرانیوتومی با آن روبرو هستند، اختلال در علمکرد طبیعی روده و مثانه است. برای پیشگیری از یبوست و اسهال غذاهای حاوی فیبر یا مکمل‌های فیبردار را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید. در صورتی که به مدت طولانی دچار یبوست بودید، با پزشک خود مشورت کرده و از داروهای ملین استفاده کنید.
دوره نقاهت بیمار معمولا بین یک تا دو ماه طول می‌کشد و بستگی به عواملی چون سن، شدت بیماری، سلامت عمومی بیمار و مشکلات عصبی او دارد. در صورتی که در این مدت هریک از علائم زیر را مشاهده کردید، حتما با پزشک تماس گرفته و او را در جریان قرار دهید:
- درد و تورم در محل زخم تا چند روز اول عادی است و ممکن است با خارش نیز همراه باشد. اما اگر بیش از اندازه طول کشید یا با ترشح چرکی همراه بود، حتما پزشک را در جریان قرار دهید.
- تب و لرز یکی از علائم عفونت محل زخم است که ممکن است مشکلات بسیاری را برای بیمار ایجاد کند. هرگونه افزایش درجه حرارت بدن را به پزشک اطلاع دهید.
- اگر دچار سردرد هستید، خصوصا سردردهای صبحگاهی، حتما در مورد آن با پزشک خود صحبت کنید.
- در صورت داشتن حالت تهوع و استفراغ، با پزشک تماس بگیرید.
- تاری دید و هرگونه تغییر در حس چشایی و بویایی را به پزشک خود اطلاع دهید.
خطرات و عوارض ناشی از جراحی کرانیوتومی
هر عمل جراحی که در بخش‌های مختلف بدن انجام شود برای بیمار عوارضی دارد و جراحی کرانیوتومی نیز از این امر مستثنی نیست. عوارض ناشی از جراحی کرانیوتومی عبارتند از:
- انفارکتوس مغزی یا سکته مخچه مغز
- تشنج که پزشک برای کنترل آن داروهای ضد تشنج را تجویز می‌کند.
- نشت مایع مغزی نخاعی که در صورت بروز نیاز به ترمیم دوباره دارد.
- تورم بافت مغزی که در صورت ایجاد باید دوباره مورد جراحی قرار گیرد.
- آسیب‌های مغزی که ممکن است معلولیت، فلج شدن دائمی یا ضعف عضلات را به دنبال داشته باشد.
- عفونت و مننژیت باکتریایی
- کاهش عملکرد ذهنی مغز
در این مقاله در مورد جراحی کرانیوتومی و انواع آن صحبت کردیم و اطلاعاتی را در مورد عوارض جراحی، مراقبت‌های قبل و پس از عمل را در اختیارتان قرار دادیم. عمل‌های جراحی سر معمولا کمی مشکل بوده و ریسک بالایی دارند، اما اصلا جای نگرانی نیست. کافیست به پزشک خود اعتماد کنید و دستورات او را به درستی انجام دهید. آن‌گاه نتیجه خوبی از جراحی گرفته و پس از طی دوران نقاهت و مراقبت‌های صحیح، سلامتی خود را دوباره به دست خواهید آورد.
نظرات