نشت مایع مغزی نخاعی یک پدیده شایع نیست، اما در صورتی که درمان نشود می‌تواند منجر به بروز مننژیت و سایر عوارض حاد شود که زندگی بیمار را به خطر می‌اندازد. نشت مایع مغزی نخاعی به معنای نشت این مایع به درون بینی است. بیماران اغلب از ترشح یک مایع روشن که به آب شباهت دارد، از بینی خود شکایت دارند و میگویندکه ترشحات بینی هنگام خم شدن به جلو بیشتر میشود. این ترشحات طعم فلزی یا نمکی دارند. تشخیص این عارضه به معاینات بالینی توسط متخصص با تجربه به بستگی دارد. تائید نشت مایع مغزی نخاعی و محل دقیق این عارضه انجام عکس برداری ضروری خواهد بود.
نشت مایع مغزی نخاعی در اثر اختلال بین لایه های مغز و نخاع
مایع مغزی نخاعی ( CSF ) یک مایع زلال، بیبو، و آب مانند است که اطراف مغز و نخاع را میپوشاند و امکان انجام فعالیتهای ویژه و ضروری را فراهم میکند. مایع مغزی نخاعی احاطه کننده مغز توسط یک لایه نازک از بافت و استخوان، از محیط غیر استریل بیرون و خیره بینی جدا شده است. هنگامی که بین این لایه‌ها اختلال ایجاد شود و ارتباط آنها دچار مشکل شود، مایع مغزی نخاعی به بیرون نشت میکند.
علت نشت مایع مغزی نخاعی چیست؟
ضربه مغزی ، عوارض جراحی، و مواردی از قبیل از شایع ترین علل نشت مایع مغزی نخاعی محسوب می‌شوند. در مواردی که مایع مغزی نخاعی به علت ضربه نشت کند، بیمار به درمان‌های احتیاطی مانند استراحت در منزل، رعایت دستورالعمل‌های مربوط به نشت مایع مغز نخاعی، و تخلیه مایع از ناحیه کمر، به خوبی پاسخ می‌دهد.
در مواردی که این روش‌ها نتوانند مشکل بیمار را رفع کند، نشت مایع مغز نخاعی به علت عوارض جراحی رخ دهد، انجام جراحی برای رفع این عارضه ضرورت می‌یابد. در اکثر موارد که نشت مایع مغزی نخاعی در ناحیه جمجمه رخ می‌دهد، استفاده از جراحی اندوسکوپیک بینی بدون نیاز به برش‌های خارجی می-تواند به رفع مشکل بیمار کمک کند. اگرچه در اکثر موارد میزان موفقیت این روش ۹۰ درصد یا بالاتر است، در حقیقت موفقیت این روش نوع، ماهیت، و وسعت اختلال پیش آمده در جمجمه بستگی دارد.
گاهی اوقات پزشک از ناحیه کمر اقدام به تخلیه مایع مغزی نخاعی میکند یا از برخی داروها برای کاهش حجم و فشار مایع مغزی نخاعی درون فضای جمجمه استفاده میکند. علاوه بر معاینه سر و جمجمه، نظر متخصص گوش، گلو و بینی، جراح مغز و اعصاب ، و متخصص چشم برای رد کردن سایر اختلالات ضروری است.
علائم نشت مایع مغزی نخاعی
- سر درد که با دراز کشیدن بهتر میشود.
- تهوع و استفراغ
- درد گردن و گیجه
- اختلال در دید، شنوایی، و تعادل
- احساس طمع شیرین یا شور در دهان
- احساس سوزش، سوزن سوزن شدن، یا تیر کشیدن دستان و انگشتان
سر درد بذل نخاعی در مقابل نشت خود به خود مایع مغزی نخاعی
ممکن است نشت خود به خود مایع مغزی نخاعی و علائم چند گانه بالینی آن با سردرد بذل نخاعی اشتباه گرفته شود. در سردرد بذل نخاعی، معمولا در قسمت خلفی سخت شامه بیمار فقط یک نقطه دچار نشت میشود. حدود ۹۰ درصد از بیماران به بستن جریان خون اپیدورال پاسخ مثبت می‌دهند. به طور کلی، پیشینه طبیعی این عارضه به خوبی شناخته شده است و جز موارد خوش خیم است. به ندرت این عارضه یک اختلال مبهم و پیچیده است، به طور کلی دارای انعطاف پذیری مناسبی است.
در مقابل، نشت مایع مغزی نخاعی به لحاظ شروع، علت این عارضه، و تشخیص این اختلال یک مساله مبهم و پیچیده محسوب میشود. پیشینه طبیعی نشت مایع مغزی نخاعی به خوبی شناخته نشده است. اطلاعات دقیقی از بیمارانی که نشت مایع مغزی نخاعی در آنها به صورت خود به خود قطع میشود یا باعث بروز فجایعی مانند رفتن به کما ، تشنج، یا هماتوم میشود، در دسترس نیست. حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از بیماران از چند نقطه دچار نشت مایع مغزی نخاعی می‌شوند. در نشت ناگهانی مایع مغزی نخاعی احتمال پارگی در شامه بیمار، در طناب نخاع یا ریشه اعصاب وجود دارد که این امر باعث میشود شانس جلوگیری از نشت مایع کاهش یابد .
انسداد محل نشت مایع در محل دقیق آن به کمک یک بخیه می‌تواند در ۳۰ درصد از موارد سودمند باشد و به رفع مشکل بیمار کمک کند شانس موفقیت این روش به کمک چند بخیه به ۶۵ تا ۷۵ درصد می‌رسد. در صورتی که این کار در مرحله اول با شکست مواجه شود، باید مجددا به تکرار پروسه مذکور پرداخت. بخیه زدن اپی دورال، درمان‌های جراحی، و قرار دادن قطعه فیبربینی در محل نشت از جمله روش‌های درمانی موجود برای رفع این مشکل هستند.
سردرد
اکثر بیمارانی که دچار نشت مایع مغزی نخاعی می‌شوند، سردردهای کلاسیک دردناک را تجربه خواهند کرد. این نوع سردردها که به علت نشت مایع مغزی نخاعی رخ می‌دهند، سر دردهایی غیر عادی هستند، زیرا هنگامی که بیمار دراز می‌کشد سردرد او فورا بهبود نمی‌یابد و هنگامی که می‌ایستد سر درد او بدتر میشود. معمولا این سردردها در اواخر روز و پس از ایستادن به مدت طولانی یا داشتن فعالیت زیاد ایجاد می‌شوند. به علاوه، سردردهای کلاسیک بیمار به سردردهای وحشتناک دائمی تبدیل میشود و حتی تغییر دادن وضعیت بدن کمکی به رفع یا بهبود آن نمی‌کند.
تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ می‌تواند شایع ترین علامت نشت مایع مغزی نخاعی باشد، این عامل بیمار را به عنوان فردی که دارای سندروم درد منطقه‌ای پیچیده است توصیف میکند که بیمار تحت آزمون تحریک طناب نخاعی قرار گرفته است. سپس بیمار دچار سردرد بذل نخاعی میشود، در مرحله بعد بیمار دچار استفراغ میشود که ممکن روزی ۹ بار استفراغ کند. گاهی اوقات نشت مایع مغزی نخاعی در اولین سی تی اسکن میلوگرام مشخص نیست، اما در دومین سی تی اسکن مشاهده میشود. در ابتدا نشت مایع بسیار ناچیز است که در تصاویر دیده نمی‌شود.
وزوز گوش
نشت مایع مغزی نخاعی منجر به وزوز گوش میشود. هنگام بروز سردرد، بیمار دچار وزوز گوش نیز میشود. اما اگر بیمار هنگام بروز سردرد دچار وزوز گوش نشود، باید پزشک موارد دیگری را در نظر بگیرد. اطلاعات موجود نشان می‌دهد که گاهی اوقات مایع مغزی نخاعی با مایعی داخلی گوش ترکیب میشود، بنابراین تغییر فشار مایع مغزی نخاعی باعث تغییر فشار داخلی گوش میشود، در نتیجه افزایش یا کاهش سطح مایع مغزی نخاعی می‌تواند باعث وزوز گوش شود. خستگی و درد گردن از دیگر علائم این عارضه محسوب می‌شوند.
یکی از پزشکان که اخیرا به درمان تعدادی از کودکان پرداخته است می‌گوید که والدین این کودکان ادعا می‌کنند کودکان آنها می‌توانند اکنون آزادانه در اطراف منزل جست و خیز کنند و دیگر مشکلی ندارند. تعداد زیادی از بیماران قبل از درمان از مشکل در تمرکز کردن، انجام کارها، و سایر علائم غیرقابل توصیف و مشکلات نورولوژیکی شکایت دارند.
محدودیت‌های تصویربرداری
معمولا در اولین تصاویری که از بیماران در خصوص نشت مایع مغزی نخاعی گرفته میشود، همه چیز طبیعی است، و ام آر آی نمی‌تواند یک روش مناسب برای ارزیابی بیمار مشکوک به نشت مایع مغزی نخاعی باشد. اما در صورتی که پزشک بتواند نشت مایع مغزی نخاعی را در تصویر ارائه شده توسط ام آر آی تائید کند، دیگر نیازی به انجام سی تی اسکن میلوگرام نیست. اما معمولا به بیماران مشکوک به نشت مایع مغزی گفته میشود که در تصویر به دست آمده از مغز آنها هیچ گونه مشکلی مشاهده نشده است.
عوامل ریسک نشت مایع مغزی نخاعی
- بیماری‌هایی که فشار زیادی را بر جمجمه وارد می‌کنند، مانند هیدروسفالی
- جراحی سینوس و بینی
- شکستگی جمجمه یا آسیب دیدگی بسته سر
- وجود تومور در جمجمه
- روش‌هایی مانند پانکچر کمر
تشخیص نشت مایع مغزی نخاعی
- ترشحات بینی برای تشخیص پروتئینی که در مایع مغزی نخاعی وجود دارد، تست می‌شوند.
- سی تی اسکن یا کت اسکن می‌تواند محل نشت مایع مغزی نخاعی را نشان دهد. برای انجام این اسکن به بیمار ماده حاجب تزریق میشود. در صورتی که بیمار قبلا ماده حاجب را دریافت کرده است و به آن حساسیت دارد باید به پزشک خود اطلاع دهد.
- ام آر آی نیز می‌تواند به تشخیص محل نشت مایع مغزی نخاعی کمک کند. برای انجام این کار به بیمار ماده حاجب تزریق میشود تا تصاویر بهتری از بافت‌های مغز ارائه گردد. در صورتی که بیمار قبلا ماده حاجب را دریافت کرده است و به آن حساسیت دارد باید به پزشک خود اطلاع دهد. بیمار باید هنگام ورود به اتاق عکسبرداری از به همراه داشتن اشیاء فلزی خودداری کند، زیرا فلز می‌تواند باعث آسیب دیدگی‌های جدی شود. در صورتی که بیمار در بدن خود شی فلزی دارد باید به پزشک اطلاع دهد.
درمان نشت مایع مغزی نخاعی
درمان این عارضه به محل و وسعت نشت مایع بستگی دارد.
درمان احتیاطی
از درمان‌های احتیاطی برای کاهش فشار استفاده میشود تا بدن بتواند فرایند نشت مایع مغزی نخاعی را بهبود ببخشد. بیمار باید در بستر استراحت کند، سر او بالاتر از بدنش باشد، و از انجام دادن فعالیت‌هایی که به مغز فشار می‌آورد خودداری کند. سرفه کردن، استفراغ کردن، تمیزکردن بینی، زور زدن برای دفع مدفوع، و مواردی از قبیل به مغز فشار می‌آورد. پزشک برای رفع سرفه و قطع استفراغ، و بهبود عملکرد روده به بیمار دارو می‌دهد تا از فشاری که به مغز وارد میشود کاسته شود.
تخلیه مایع مغزی نخاعی در ناحیه کمر
پزشک برای تخلیه مایع مغزی نخاعی یک کاتتر را قسمت پائین کمر قرار می‌دهد. کاتتر به یک کیسه متصل میشود تا بتواند مایع مغزی نخاعی را جمع آوری کند. این کار باعث کاهش فشار مایع میشود و به قطع شدن نشت مایع کمک میکند. گاهی اوقات به کمک سایر روش‌های درمانی مسیر مایع مغز نخاعی تغییر داده میشود.
لخته خون
از لخته خون برای بستن محل نشت مایع مغزی نخاعی استفاده میشود. پزشک نمونه خون بیمار را به نزدیکی محل نشت مایع تزریق میکند. خون لخته میشود و مسیر نشت مایع مغزی نخاعی را مسدود میکند.
عمل جراحی
گاهی اوقات برای قطع کردن فرایند نشت مایع مغزی نخاعی و نشت مایع ناشی از ضرب دید جمجمه، انجام عمل جراحی برای ترمیم استخوان و ترمیم پارگی مننژ ضروری است. در صورتی که انجام عمل جراحی ضرورت یابد، جراح برای رفع نشت مایع مغزی از جراحی اندوسکوپیک درون بینی ( EEA ) استفاده میکند. این روش به جراح کمک میکند بتواند محل نشت مایع مغزی نخاعی را مشاهده کند و بدون نیاز به برش باز به ترمیم محل نشت مایع بپردازد. جراح از طریق بینی و حفره بینی به جراحی می‌پردازد، یکی از مزایای این روش در مقایسه با جراحی باز، کوتاه بودن زمان بهبود است. در برخی موارد خاص تخلیه مایع از ناحیه کمر ضروری خواهد بود.
بیماری که دچار نشت مایع مغزی نخاعی شده است چگونه می‌تواند از خود مراقبت کند؟
بیمار می‌تواند برای کاهش فشار مایع و فراهم کردن شرایط لازم برای بهبود محل نشت مایع مغزی نخاعی موارد زیر را رعایت کند:
- در بستر استراحت کند و یک بالشت را زیر سر خود قرار دهد.
- از تمیز کردن بینی اش خودداری کند.
- از سرفه کردن خودداری کند.
- از استفراغ کردن خودداری کند.
- از زور زدن برای دفع مدفوع اجتناب کند.
چه موقع بیمار باید فورا به پزشک مراجعه کند یا با اورژانس تماس بگیرد؟
- در صورتی که سردرد او بدتر شود.
- در صورتی که بیمار تب کند.
- در صورتی که بیمار احساس گیجی کند.
- در صورتی که بیمار تشنج کند.
نظرات
سلام . مرسی از مطالب خوبتون ،بنده خانمی ۲۹ ساله هستم که ۴ سال پیش ضربه ی محکمی به پس سرم خورد ک باعث شد مقدار زیادی مایع زرد رنگ از بینیم با فشار خارج بشه سی تی اسکن از سر گرفتم که نتیجه خوب بود و مشکل خاصی هم نداشتم ، بعد از گذشت یک سال دچار سرگیجه و حالت تهوع و وزوز گوش و کیپی گوش شدم ،ام آر آی دادم که مشکل خاصی رو نشون نداد ؛ عدم تعادل به مشکلات سرگیجه و وزوز گوش و کیپی گوشم اضافه شده ، دو ماه پیش تزریق جنتامایسین به داخل گوش داشتم که سرگیجه هام کمی بهتر شد ولی همچنان عدم تعادل دارم ،ممکنه همه ی این مشکلات از اون ضربه ای باشه که به سرم خورده ؟راه درمانش در این صورت چیه؟ لازمه که دوباره ام آر آی بدم ؟
سلام خسته نباشید،چند روز پیش یه جسم سنگین حدود ۵کیلو به سرم خورد !
هیچ علایمی نداشتم تا اینکه دو روز بعد سرگیجه شدید و سردرد و آبریزش بینی خیلی شدیدی گرفتم !
فکر کردم عفونت دندان باعث این موضوع شده و آنتی بیوتیک و انتی هیستامین مصرف کردم ولی بعد از پنج روز هنوز هم آبریزش بینی دارم و اصلا قطع نمیشه ولی سرگیجه کمتر شده ،این می‌تونه نشت مایع مغزی باشه؟