آیا فشار مغز خطرناک است؟ درمان قطعی فشار مغز

آسیب مغزی یا برخی از وضعیت‌های پزشکی دیگر می‌توانند باعث افزایش فشار داخل جمجمه شود. این وضعیت خطرناک ICP نامیده می‌شود و می‌تواند منجر به سردرد شود. این فشار همچنین به مغز یا نخاع فرد آسیب می‌رساند. این نوع سردرد یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. هر چه زودتر کمک دریافت کنید، احتمال بهبودی شما بیشتر می‌شود. بنابر این، شناخت نشانه‌های فشار مغز یا ICP برای تمام افراد ضروری است. ما در این مقاله، قصد داریم نشانه ها، علت‌ها، راه‌های تشخیص، پیشگیری و درمان این عارضه را مورد بررسی قرار دهیم. برای شناخت این موارد، تا آخر مقاله، همراه ما باشید. 

فشار مغز چیست؟ 

فشار مغز، که در اصطلاح پزشکی به آن ICP گفته می‌شود، عارضه‌ای است که در آن فرد در نواحی اطراف جمجمه خود احساس فشار می‌کند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که میزان مایعات یا جریان خون در اطراف مغز افزایش می‌یابد که این شرایط باعث ایجاد آسیب‌های جدی به مغز می‌شوند. با توجه به اینکه علائم این عارضه تا حدودی شبیه به علائم تومور مغزی هستند، ICP با نام تومور مغزی کاذب نیز شناخته می‌شود. در واقع ICP یک عارضه بسیار خطرناک است که اگر به موقع پیگیری نشود می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری را به مغز وارد کرده و حتی منجر به کما یا مرگ شود. 

آناتومی جمجمه

فضای داخل جمجمه از ۳ بخش تشکیل شده است. این ۳ بخش همیشه در حالت تعادل قرار دارند و کار خود را انجام می‌دهند. زمانی که یکی از این بخش‌ها حجم بیشتری را اشغال کند، به عنوان مثال اگر مایع مغزی نخاعی یا خون داخل مغز بیشتر از ۱۰ درصد شوند، جمجمه گنجایش لازم را نداشته و به بافت مغز و عصب‌ها فشار وارد می‌کند. این بخش‌ها شامل بافت مغز، خون و مایع مغزی نخاعی هستند که هرکدام درصدی از جمجمه را شکل می‌دهند: 

بافت مغز که ۸۰ درصد فضای داخل جمجمه را شکل می‌دهد

خون داخل مغز که ۱۰ درصد مغز را شکل می‌دهد

مایع مغزی نخاعی که ۱۰ درصد باقیمانده مغز را شامل می‌شود. 

علائم فشار مغز

در بالا توضیح دادیم که علائم فشار مغز بسیار شبیه به تومور مغزی هستند. فرد مبتلا به این عارضه، ممکن است با سردردهای شدیدی روبرو شود که اغلب در صبح و پس از بیدار شدن از خواب رخ می‌دهند. دوبینی و تاری دید از دیگر علائم مشترک بین بیماری‌های سر است. از این رو، قبل از هر اقدامی برای درمان، آزمایشات لازم انجام می‌شود تا عدم وجود تومور یا سکته مغزی تایید شود. در این صورت احتمال وجود ICP وجود دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد. از دیگر علائم این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• تورم بافت مغز
• حالت تهوع و استفراغ 
• عدم تعادل در راه رفتن
• مشکلات چشمی مانند تاری دید، سیاهی چشم، دوبینی
• وزوز گوش‌ها
• سرگیجه همراه با احساس سبکی در سر
• ایجاد اختلال در حافظه و گیجی در مورد زمان، مکان و افراد
• تغییر اندازه مردمک و حساس بودن به نور
• کاهش سطح هوشیاری
• احساس خشکی شدید در گردن
• اختلالات عصبی و رفتاری مانند افسردگی

علت ایجاد فشار مغز

فشار مغز معمولا به دلیل آسیب یا ضربه به سر، بالا رفتن فشار خون و آنوریسم رخ می‌دهد. این دلایل تعادل عناصر داخل جمجمه را به هم می‌ریزد. در صورتی که حجم هر کدام از بخش‌های مغز افزایش یابد، باعث ایجاد فشار در مغز می‌شود. علت‌هایی که ممکن است باعث فشار در شوند عبارتند از: 

• تومور مغزی 
• خونریزی داخل مغز
• سکته مغزی
• خونریزی مغزی
• آنوریسم
• خونریزی ناحیه ساب آراکنوئید
• آنسفالیت مغزی
• هیدروسفالی
• مننژیت
• تشنج و صرع

تومور مغزی

تومور مغزی رشد سلولی در مغز یا نزدیک آن است. که باعث ایجاد توده در بافت مغز می‌شود. این تومورها ممکن است در نزدیکی بافت مغز ایجاد شوند و فضای جمجمه را اشغال کنند که در نهایت افزایش حجم بافت مغز را به دنبال خواهند داشت. این مکان‌های نزدیک مغز شامل اعصاب، غده هیپوفیز، غده صنوبری، غشاهایی هستند که سطح مغز را می‌پوشانند. 

خونریزی داخل مغز

خونریزی داخل مغز نوعی خونریزی است که به دلیل پاره شدن عروق مغزی در فضای داخل جمجمه رخ می‌دهد. این بیماری با سکته مغزی متفاوت است و معمولا در اثر ضربه به سر، فشارخون بالا، آنوریسم عروقی و … ایجاد می‌شود. خونریزی داخل مغزی (ICH) وضعیتی خطرناک است که در آن نوعی هماتوم در داخل پارانشیم مغز با یا بدون گسترش خون به داخل بطن‌ها ایجاد می‌شود. 

طبق گفته جان دبلیو لیانگ: ICH غیر تروماتیک ۱۰ تا ۱۵ درصد از سکته‌های مغزی را شامل می‌شود و با عوارض بالایی همراه است. 

سکته مغزی

سکته مغزی یک وضعیت پزشکی جدی و خطرناک است. این وضعیت پزشکی زمانی اتفاق می‌افتد که خون‌رسانی به مغز دچار اختلال شود. اگر فردی دچار سکته مغزی شود باید خیلی سریع تحت درمان قرار گیرد. یکی دیگر از دلایل ایجاد فشار بر روی مغز، سکته مغزی است. 

خونریزی مغزی

خونریزی مغز در واقع نوعی سکته مغزی است که در اثر انسداد شریان‌های ناحیه مغز رخ می‌دهد و باعث ایجاد خونریزی (Bleeding) در بافت‌های اطراف می‌شود. Bleeding ممکن است در داخل مغز رخ دهد یا در فضای بین پوشش مغز و سطح مغز یا داخل بطن‌های مغز اتفاق بی‌افتد. در هر صورت خون تبدیل به توده شده و بافت مغز را تحت فشار قرار می‌دهد. 

پارگی آنوریسم مغزی

در صورتی که جداره رگ ضعیف شود، جریان خون به آن فشار وارد کرده و باعث ایجاد یک برآمدگی بادکنکی شکل و پر از خون می‌شود که به آن آنوریسم مغزی می‌گویند. در صورتی که آنوریسم مغزی پاره شود، خونریزی شکل گرفته و میزان حجم خون مغز افزایش می‌یابد که در نتیجه منجر به افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود. 

خونریزی ناحیه ساب آراکنوئید

خونریزی زیر عنکبوتیه خونریزی در فضای بین مغز و غشایی است که آن را می‌پوشاند. بیشتر اوقات، زمانی رخ می‌دهد که یک ناحیه ضعیف در رگ خونی (آنوریسم) در سطح مغز پاره شود. در این شرایط، خون در اطراف مغز و داخل جمجمه جمع می‌شود. آراکنوئید یکی از لایه‌های محافظ مغز (عنکبوتیه) است که بین استخوان جمجمه و بافت مغز قرار دارد. خونریزی ناحیه ساب آراکنوئید، تورم و فشار مغز را به دنبال دارد. 

آنسفالیت مغزی

آنسفالیت التهاب بافت‌های فعال مغز است که در اثر عفونت یا پاسخ سیستم خود ایمنی بدن به برخی شرایط ایجاد می‌شود. این التهاب باعث تورم مغز می‌شود که می‌تواند منجر به سردرد، گرفتگی و سفتی گردن، حساسیت به نور، گیجی و تشنج شود. آنسفالیت یا التهاب مغز از دیگر مواردی است که باعث افزایش بافت مغز می‌شود که در نهایت فشار درون جمجمه را به دنبال دارد. 

هیدروسفالی

هیدروسفالی یک اختلال عصبی است که در اثر تجمع غیرطبیعی مایع مغزی نخاعی در بطن‌ها (حفره‌ها) در عمق مغز ایجاد می‌شود. این مایع اضافی باعث گشاد شدن بطن‌ها می‌شود و فشار زیادی بر بافت‌های مغز وارد می‌کند. افزایش مایع مغزی نخاعی باعث تورم مغز و فشار در ناحیه جمجمه می‌شود. 

بیماری مننژیت

مننژیت، عفونت و التهاب مایع و سه غشاء (مننژ) محافظ مغز و نخاع است. عفونت‌های ویروسی شایع‌ترین علت مننژیت هستند. این بیماری عفونی، باعث التهاب بخش مننژ مغز می‌شود. مننژ، غشایی است که در اطراف مغز و نخاع وجود دارد و التهاب آن می‌تواند به فشار مغز منجر شود. 

تشنج و صرع

صرع در نتیجه فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز رخ می‌دهد که به عنوان تشنج نیز شناخته می‌شود. بیماری صرع، باعث ایجاد تشنج‌های مکرر می‌شود. تشنج و صرع از دیگر علت‌های ابتلا به عارضه فشار مغزی هستند. علت ایجاد این بیماری، مشکلات ژنتیک یا آسیب‌های مغزی است. 

نکته: مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم، مشکلاتی بسیار جدی برای مغز و سلامتی انسان ایجاد می‌کنند و در صورت مشاهده باید سریعا درمان شوند. علاوه بر این دلایل، علت‌های دیگری مانند: سرفه و عطسه، استرس، افزایش فشار خون، خم و راست شدن، بلند کردن اجسام سنگین، زور زدن زیاد و عوارض دارویی نیز ممکن است باعث ایجاد فشار در مغز شوند. 

عوارض ICP

اگر فشار مغزی سریعا درمان نشود، باعث ایجاد بیماری‌ها و مشکلات جدی‌تر می‌شود. عوارضی که این فشار داخل جمجمه ایجاد می‌کند عبارتند از: 

• ایجاد آسیب در بافت مغزی، عروق خونی و اعصاب مغز 
• بیرون‌زدگی ساقه مغز
• کاهش ترشح هورمون آنتی‌دیورتِیک (ADH) 
• ترشح بیش از اندازه هورمون آنتی‌دیورتِیک (ADH) که باعث کاهش حجم ادرار می‌شود. 
• فشار مغزی در مراحل پیشرفته‌تر تشنج، سکته مغزی، کما و مرگ را به دنبال دارد. 

روش‌های تشخیص فشار مغز یا ICP 

برای تشخیص ICP، پزشک ممکن است تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی کند و یک معاینه فیزیکی شامل معاینه عصبی برای آزمایش حواس، تعادل و وضعیت روانی بیمار انجام دهد. همچنین ممکن است از پونکسیون کمری برای نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی استفاده کند. همچنین ممکن است برای بررسی شرایط جمجمه از سی تی اسکن و تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) که پس از ارزیابی اولیه استفاده می‌شود نیز استفاده کند. ام‌آرآی از میدان‌های مغناطیسی برای تشخیص تغییرات ظریف در محتوای بافت مغز استفاده می‌کند و می‌تواند جزئیات بیشتری را نسبت به اشعه ایکس یا سی تی اسکن نشان دهد. 

درمان فشار مغز

درمان‌های مختلفی برای کاهش فشار مغزی وجود دارد که استفاده از آن‌ها به علت ایجاد آن بستگی دارد. پزشک در ابتدا سعی می‌کند با روش‌هایی ICP را کم کند تا پس از تشخیص علت، بتواند درمان مناسبی برای این بیماری انتخاب کند. درمان‌های موثر در کاهش ICP عبارتند از: 

• درمان دارویی
• جراحی

درمان‎‌های دارویی فشار مغز

پزشک مغز و اعصاب برای کم کردن تورم و فشار مغز، داروهای مناسب را تجویز می‌کند. داروهایی که در این موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد به علت بیماری بستگی دارد که شامل گزینه‌های زیر است: 

• داروهای استروئیدی و کورتئواستروئیدی: برای کاهش تورم از داروهای ضدالتهابی استفاده می‌شود که رایج‌ترین آن‌ها دگزامتازون است. این دارو باعث کاهش فشار مغزی نیز می‌شود. 
• داروهای آنتی‌بیوتیک: آنتی‌بیوتیک‌ها اثر ضد میکروبی دارند و علاوه بر تسکین درد ناشی از ICP، علائم ایجاد شده را نیز کاهش می‌دهند. آنتی‌بیوتیک‌ها زمانی تجویز می‌شوند که بیماری‌های عفونی مانند مننژیت به عنوان علت فشار مغز، تشخیص داده شود. 
• داروی تشنج و کنترل فشار خون: داروهای ضد تشنج و داروهای کنترل کننده فشار خون نیز از دیگر داروهایی هستند که برای کاهش فشار مغز تجویز می‌شوند. 

عمل جراحی

در اغلب موارد پزشک به عنوان درمان قطعی فشار مغز، جراحی را پیشنهاد می‌دهد. نوع عمل بستگی به علت ایجاد ICP دارد. روش‌های مختلف جراحی برای درمان ICP عبارتند از: 

• جراحی برای قرار دادن شانت
• برداشتن تومور
• برداشتن بخشی از جمجمه

جراحی برای قرار دادن شانت

اگر دلیل فشار مغزی یا ICP، هیدروسفالی یا افزایش مایع مغزی نخاعی باشد، پزشک از جراحی برای قرار دادن شانت در مغز استفاده می‌کند. این کار باعث می‌شود که مایع اضافی از جمجمه خارج شود. دراین جراحی پزشک لوله‌ای را وارد مغز کرده و با استفاده از آن مایع اضافی را به سمت شکم تخلیه می‌کند. تخلیه مایع مغزی نخاعی باعث کاهش ICP می‌شود. 

برداشتن تومور

یکی از دلایل ایجاد فشار مغزی، رشد غیرطبیعی بافت مغز یا همان تومور مغزی است. در این مواقع پزشک با توجه به خوش‌خیم یا بدخیم بودن تومور و محل قرارگیری آن، اقدام به برداشتن آن می‌کند. همچنین، در صورت تشخیص پزشک ممکن است شیمی‌درمانی و پرتودرمانی نیز انجام شوند. 

برداشتن بخشی از جمجمه

در مواردی که فرد دچار آنوریسم مغزی یا خونریزی شده باشد، پزشک با جراحی بخشی از جمجمه را بر می‌دارد و اقدام به خارج کردن آنوریسم و متوقف کردن خونریزی می‌کند. با این کار حجم خونریزی کاهش پیدا کرده و در نتیجه فشار مغز کم می‌شود.

راه‌های پیشگیری از فشار مغز

یکی از سوالاتی که بسیاری از افراد می‌پرسند این است که چگونه می‌توان از ICP پیشگیری کرد؟ همان‌طور که در بالا عنوان شد، عارضه فشار مغزی در اثر ضربه به سر یا بیماری‌هایی چون مننژیت، تومور مغزی، هیدروسفالی و … ایجاد می‌شود. شاید نتوانید جلوی ابتلا به برخی از این بیماری‌ها را بگیرید، اما می‌توانید با رعایت نکات ایمنی از ضربه به سر و ایجاد خونریزی در مغز جلوگیری کنید. برای انجام این کار حتما در هنگام انجام ورزش‌هایی که احتمال ضربه به سر دارند، مانند: دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری یا موتورسواری، از کلاه ایمنی استفاده کنید. 

زمانی که سوار ماشین می‌شوید کمربند ایمنی خود را ببندید و این کار را برای کودکانی که بر روی صندلی عقب ماشین می‌نشینند نیز انجام دهید. فعالیت‌هایی مانند: بلند کردن اجسام سنگین، خم و راست شدن، فعالیت‌هایی که نیاز به زور زدن دارند و … نیز باعث ایجاد فشار بر روی مغز می‌شوند. تا جایی که می‌توانید از انجام این کارها خودداری کرده و از استرس و اضطراب دوری کنید. رعایت رژیم غذایی، فعالیت‌های ورزشی، ترک کردن سیگار، کنترل فشار خون و دیابت نیز از دیگر کارهایی هستند که برای حفظ سلامتی و پیشگیری از فشار مغزی می‌توانید انجام دهید. 

کلام پایانی

در این مقاله، ما تمام نکات مربوط به فشار مغزی مانند: علت‌ها و عوامل خطری که منجر به این بیماری می‌شوند، از جمله علائم این بیماری را مورد بررسی قرار دادیم. همچنین، راه‌های پشگیری و اقداماتی که می‌توان برای جلوگیری از ابتلا به این عارضه انجام داد، به همراه راه‌های تشخیص و روش‌های درمان این عارضه را نیز بررسی کردیم.

سوالات متداول