انواع تومور مغزی خوش خیم و بدخیم، تشخیص و درمان

مغز و ستون فقرات سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تشکیل می‌دهند، که تمام عملکردهای حیاتی توسط آن‌ها کنترل می‌شوند. این عملکردها شامل تفکر، گفتار و حرکات بدن هستند. این بدان معنی است که وقتی یک تومور مغزی در CNS رشد می‌کند، می‌تواند بر فرایندهای فکر فرد، نحوه صحبت کردن و یا حرکات تأثیر بگذارد.

تومورهای مغزی مانند سایر تومورها انواع مختلفی دارند که شاید با اسامی خوش خیم و بد خیم به گوش شما خورده باشند. علائم  و درمان  هر نوع تومور مغزی به نوع و گرید آن بستگی دارد.

در حالی که طبیعی است که با تشخیص تومور مغزی احساس ترس، ناامنی یا عصبانیت داشته باشید، شما می‌توانید خودتان را با جمع آوری اطلاعات در خصوص تومور مغزی توانمند کنید. شروع به جمع آوری اطلاعات نمایید. با هر کسی که می‌تواند یک منبع برای شما باشد صحبت کنید. هیچ سؤالی بی اهمیت نیست.

تومور مغزی چیست؟ 

تومور مغزی (brain tumour) به توده یا نئوپلاسم غیرطبیعی گفته می‌شود که در مغز یا نواحی اطراف آن مانند غشاهای مغزی، جمجمه یا غدد هیپوفیز و پینه‌آل شکل می‌گیرد. تومورهای مغزی می‌توانند خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. آن‌ها ممکن است به صورت اولیه در مغز آغاز شوند یا از دیگر نقاط بدن به مغز منتشر شوند. .

بدن از بسیاری از انواع سلول‌ها تشکیل شده است. هر نوع سلول دارای عملکردی خاص است. اکثر سلول‌های بدن رشد می‌کنند و سپس به شکل منظم تقسیم می‌شوند تا سلول‌های جدیدی ایجاد کنند، زیرا برای سالم و درست کار کردن بدن به این سلول‌ها نیاز است. هنگامی که سلول‌ها توانایی کنترل رشد خود را از دست می‌دهند، بیش از حد و بدون نظم تقسیم می‌شوند. سلول‌های اضافی یک توده بافتی به نام تومور را تشکیل می‌دهند. تومورها خوش خیم یا بدخیم هستند.

تومورهای خوش خیم مغز 

تومورهای خوش خیم مغز شامل سلولهای سرطانی نیستند. معمولاً این تومورها می‌توانند برداشته شوند و احتمالاً عود نخواهند کرد. تومورهای خوش خیم مغز مرزهای شفافی دارند. اگر چه این تومورها به بافت‌های اطراف حمله نمی‌کنند، اما می‌توانند روی مناطق حساس مغز فشار وارد کرده و علایمی را ایجاد کنند.

تومورهای بدخیم مغز 

تومورهای بدخیم مغز شامل سلولهای سرطانی هستند. این تومورها در وظایف حیاتی مغز تداخل کرده و تهدید کننده زندگی هستند. تومورهای بدخیم مغز معمولاً به سرعت رشد می‌کنند و افزایش یافته و یا به بافت اطراف خود حمله می‌کنند. مانند یک گیاه، این تومورها ممکن است “ریشه‌هایی” را که به بافت سالم مغز وارد شده و رشد می‌کنند، ایجاد کنند. اگر تومور بدخیم باقی بماند و ریشه ایجاد نکند، گفته می‌شود که انکپسوله شده است. هنگامی که یک تومور خوش خیم دیگر در ناحیه حیاتی مغز قرار دارد و باعث اختلال در عملکرد حیاتی می‌شود، ممکن است بدخیم در نظر گرفته شود (حتی اگر در آن سلول‌های سرطانی وجود نداشته باشند).

آناتومی مغز

مغز از سه قسمت اصلی تشکیل شده است: مخ، مخچه و ساقهٔ مغز. مننژها که مغز را احاطه کرده‌اند، همچنین بخشی از مغز محسوب می‌شوند.

مخ 

بزرگترین بخش مغز مخ است. مخ شامل دو نیمکره مغزی در هر طرف مغز است که هر یک طرف مقابل بدن را کنترل می‌کند. مخ به ۴ لوب تقسیم می‌شود که در هر یک از آن‌ها عملکردهای خاصی رخ می‌دهد:

1. لوب فرونتال، استدلال، احساسات، حل مسئله، بیان گفتار و حرکت را کنترل می‌کند
2. لوب پاریتال احساس لمس را کنترل می‌کند، مانند فشار، درد و درجه حرارت. همچنین قسمت‌هایی از گفتار، جهت گیری فضایی بصری و محاسبه را کنترل می‌کند
3. لوب تمپورال به کنترل حافظه، حواس ویژه مانند شنوایی و توانایی درک گفتار یا کلمات نوشته شده می‌پردازد
4. لوب اوسیپیتال دید را کنترل می‌کند

مخچه 

این قسمت در پشت قسمت مغز زیر مخ قرار دارد. مخچه مسئول هماهنگی و تعادل و کنترل عملکرد در یک طرف بدن است.

ساقه مغز

ساقهٔ مغز قسمتی از مغز است که به نخاع و مخچه متصل است. ساقهٔ مغز عملکردهای غیر انتخابی برای ضروری برای زندگی، مانند ضربان قلب و تنفس را کنترل می‌کند. پیام‌ها برای عملکرد کنترل شده توسط مغز و مخچه از طریق ساقهٔ مغز به بدن منتقل می‌شوند.

مننژها

مننژها غشاهایی هستند که مغز و نخاع را احاطه کرده و محافظت می‌کنند. ۳ لایه مننژ وجود دارد که به نام‌های دورامتر، آراکنویید و پیامتر شناخته می‌شوند. مایع مغزی نخاعی در نزدیکی مرکز مغز، در بطن‌های جانبی ساخته می‌شود. مایع مغزی نخاعی در اطراف مغز و نخاع بین لایه‌های آراکنویید و پیامتر گردش می‌کند.

سیستم درجه بندی تومور مغزی

گریدهای مختلف تومورهای مغزی عبارت‌اند از:

انواع تومور مغزی

تومورهای مغزی را می‌توان به دو گروه عمومی تقسیم کرد: اولیه و ثانویه.

تومور مغزی اولیه

تومورهایی که در بافت مغزی ایجاد می‌شوند، به عنوان تومورهای اولیه مغز شناخته می‌شوند. تومورهای مغزی اولیه بر اساس نوع بافتی که در آنها بوجود می‌آیند طبقه بندی می‌شوند. شایع‌ترین تومورهای مغزی گلیوما هستند که در بافت گلیال (حمایتی) ایجاد می‌شوند. انواع مختلف گلیوما وجود دارند از جمله:

تومور مغزی آستروسیتوما

 آستروسیتوما از سلول‌های کوچک ستاره‌ای شکل به نام آستروسیت به وجود می‌آیند. این سلول‌ها ممکن است در هر نقطه از مغز یا نخاع رشد کنند. در بزرگسالان، آستروسیتوما اغلب در مخ شکل می‌گیرد. در کودکان، این تومور در ساقه مغز، مخ و مخچه اتفاق می افتند. آستروسیتومای کلاس ۳ بعضی اوقات به عنوان آستروسیتومای آناپلاستیک نامیده می‌شود. آستروسیتومای کلاس ۴ معمولاً گلیوبلاستومای چند شکلی نامیده می‌شود.

الیگودندروگلیوما

 الیگودندروگلیوما در سلول‌هایی ایجاد می‌شود که میلین، پوشش چربی محافظ اعصاب را تولید می‌کنند. این تومور معمولاً در مخ ایجاد می‌شود. الیگودندروگلیوما به آرامی رشد می‌کند و معمولاً به بافت مغزی اطراف گسترش نمی‌یابد.

اپندیموما

اپندیموما معمولاً در لایه بطن‌ها توسعه می‌یابد. این تومور ممکن است در نخاع نیز رخ دهد. اگر چه این تومورها در هر سنی ممکن است رشد کنند، اما در دوران کودکی و نوجوانی شایع‌تر هستند.

انواع دیگری از تومورهای مغزی وجود دارند که در بافت گلیال آغاز نمی‌شوند. برخی از رایج‌ترین این تومورها در زیر شرح داده شده‌اند:

تومور مغزی مننژیوما

مننژیوما از مننژها رشد می‌کند. آن‌ها معمولاً خوش خیم هستند. از آنجایی که این تومورها بسیار آرام رشد می‌کنند، ممکن است مغز بتواند خود را با حضور آنها سازگار کند؛ مننژیوما ممکن است قبل از اینکه علائمی ایجاد کند، کاملاً بزرگ شود. مننژیوما اغلب در زنان بین ۳۰ تا ۵۰ ساله رخ می‌دهد.

تومور عصب شنوایی تومور عصب شنوایی تومورهای خوش خیم هستند که از سلولهای شوان بوجود می‌آیند. سلول‌های شوان میلین را تولید می‌کنند که اعصاب محیطی را محافظت می‌کند. نورومای صوتی یک نوع تومور عصب شنوایی است. نورومای صوتی عمدتاً در بزرگسالان رخ می‌دهد. این تومورها زنان را دو برابر بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهند.

کرانیوفارنژیومما

کرانیوفارنژیومما در منطقه غده هیپوفیز در نزدیکی هیپوتالاموس رشد می‌کند. آن‌ها معمولاً خوش خیم هستند با این حال، گاهی نیز بدخیم در نظر گرفته می‌شوند، زیرا می‌توانند بر هیپوتالاموس فشار وارد کنند یا به آن آسیب برساند و بر عملکرد حیاتی آن تأثیر بگذارند. این تومورها اغلب در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهند.

تومورهای سلول‌های بنیادی

تومورهای سلول‌های بنیادی از سلول‌های جنسی اولیه (در حال رشد) یا سلول‌های زایا ظهور می‌کنند. شایع‌ترین نوع تومور سلول‌های بنیادی در مغز یک جرمینوما است.

تومورهای منطقه پینئال

تومورهای منطقه پینئال در داخل یا اطراف غده پینئال وجود دارند. پینئال یک اندام کوچک است که در نزدیکی مرکز مغز واقع شده است. تومور می‌تواند رشد آهسته (پینئوسیتوما) و یا رشد سریع (پینئوبلاستوما) داشته باشد. دسترسی به منطقه پینئال بسیار دشوار است، و این تومورها اغلب نمی‌توانند برداشته شوند.

تومورهای ثانویه مغز

تومورهای ثانویه مغز تومورهای ناشی از سرطان هستندکه در بخش دیگری از بدن ایجاد می‌شود. این تومورها همانند تومورهای اولیهٔ مغز نیستند.

گسترش سرطان در بدن متاستاز نامیده می‌شود. سرطانی که به مغز گسترش می‌یابد، مشابه همان بیماری است و دارای نام سرطان اصلی (اولیه) است. به عنوان مثال، اگر سرطان ریه به مغز گسترش یابد، این بیماری به نام متاستاز سرطان ریه نامیده می‌شود زیرا سلول‌های تومور ثانویه شبیه سلول‌های غیرطبیعی ریه هستند نه سلول‌های غیر طبیعی مغزی.

درمان تومورهای ثانویه مغز بستگی به جایی که سرطان آغاز شده است و میزان گسترش و همچنین عواملدیگر، از جمله سلامت عمومی بیمار، سن و پاسخ به درمان قبلی دارد.

۱۰ نشانه تومور مغزی که نباید نادیده بگیرید!

علائم تومور مغزی می‌تواند متنوع باشد و بستگی به نوع، اندازه، محل و سرعت رشد تومور دارد. این علائم ممکن است تدریجی ظاهر شوند یا به‌طور ناگهانی شروع شوند. برخی از شایع‌ترین علائم عبارتند از:

علائم عمومی تومور مغزی

سردرد: یکی از شایع‌ترین علائم تومور مغزی است. سردردها ممکن است به مرور زمان شدت پیدا کنند و به‌ویژه در صبح‌ها یا پس از بیدار شدن از خواب شدیدتر شوند.

تشنج: بروز تشنج، به ویژه در افرادی که سابقه تشنج ندارند، می‌تواند نشانه‌ای از تومور مغزی باشد.

تهوع و استفراغ: اغلب بدون دلیل مشخص و به‌ویژه در صبح‌ها رخ می‌دهد.

خستگی و ضعف عمومی: احساس خستگی مداوم و بی‌حالی می‌تواند از علائم تومور مغزی باشد.

علائم مرتبط با محل تومور مغزی

تغییرات بینایی: تاری دید، دوبینی، یا از دست دادن دید محیطی ممکن است به دلیل فشار تومور بر روی اعصاب بینایی یا نواحی مرتبط با بینایی در مغز باشد.

مشکلات گفتاری و زبانی: دشواری در تکلم، پیدا کردن کلمات، یا درک گفتار می‌تواند ناشی از تومور در ناحیه‌های زبانی مغز باشد.

تغییرات شناختی و رفتاری: مشکلات حافظه، تغییرات در شخصیت یا رفتار، و اختلالات در تمرکز و تصمیم‌گیری ممکن است دیده شود.

ضعف یا فلج: ضعف یا بی‌حسی در یک سمت بدن یا در یک اندام خاص می‌تواند نشانه فشار تومور بر نواحی حرکتی مغز باشد.

مشکلات تعادلی و هماهنگی: دشواری در حفظ تعادل و هماهنگی حرکتی ممکن است به دلیل تومور در ناحیه مخچه یا مغز میانی باشد.

سایر علائم تومور مغزی

تغییرات حسی: احساسات غیرطبیعی مانند گزگز یا بی‌حسی در اندام‌ها.

تغییرات در شنوایی: کاهش شنوایی یا وزوز گوش می‌تواند به دلیل تومور در نزدیکی اعصاب شنوایی باشد.

این علائم می‌توانند ناشی از بیماری دیگری نیز باشند، اما در صورت بروز هر یک از این نشانه‌ها، مراجعه به پزشک ضروری است تا ارزیابی دقیقی انجام شود.

بیشتر بخوانید : شایع ترین علائم تومور مغزی 

تشخیص تومورهای مغزی

تشخیص تومور مغزی یک فرآیند چند مرحله‌ای است که شامل ارزیابی‌های بالینی و تصویربرداری پزشکی می‌شود که مراحل اصلی تشخیص تومور مغزی شامل موارد زیر هستند:

ارزیابی بالینی

1. تاریخچه پزشکی و علائم: پزشک ابتدا با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار و علائم موجود معاینه را شروع می‌کند. اطلاعات در مورد سردردها، تشنج‌ها، مشکلات بینایی و تغییرات رفتاری می‌تواند به شناسایی محل و نوع تومور کمک کند.
2. معاینه عصبی: پزشک ممکن است معاینه عصبی کاملی انجام دهد که شامل ارزیابی عملکرد اعصاب جمجمه‌ای، قدرت عضلانی، هماهنگی عضلات، حس‌ها و واکنش‌ها می‌شود.

تصویربرداری

1. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): MRI روش اصلی و دقیق‌ترین ابزار برای تشخیص تومورهای مغزی است. این روش تصاویری با وضوح بالا از ساختارهای مغزی ارائه می‌دهد و به تشخیص اندازه، محل و ماهیت تومور کمک می‌کند.
2. سی‌تی اسکن (CT): این روش به‌ویژه در مواقع اضطراری و برای تشخیص سریع تومورها یا خونریزی‌ها مفید است.
3. تصویربرداری تشدید مغناطیسی با ماده حاجب (Contrast-enhanced MRI): استفاده از مواد حاجب می‌تواند جزئیات بیشتری از تومور را نشان دهد و به تشخیص تومورهای خاص کمک کند.

آزمایش‌های تکمیلی

1. بیوپسی: در برخی موارد، برای تعیین نوع تومور، بیوپسی ضروری است. این فرآیند شامل برداشتن نمونه کوچکی از بافت تومور و بررسی آن تحت میکروسکوپ است.
2. آنژیوگرافی مغزی: در موارد خاص، ممکن است از این روش برای بررسی جریان خون به تومور و برنامه‌ریزی جراحی استفاده شود.
3. آزمایش‌های خون: ممکن است برای ارزیابی عملکرد عمومی بدن و بررسی مارکرهای توموری انجام شوند.

این مراحل به تشخیص دقیق تومور مغزی کمک می‌کنند و اطلاعات لازم برای برنامه‌ریزی درمان مناسب را فراهم می‌سازند. هرچند برخی تومورها به‌طور تصادفی و هنگام انجام تصویربرداری برای مشکلات دیگر شناسایی می‌شوند.

درمان تومورهای مغزی

درمان تومور مغزی به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله نوع تومور، محل آن، اندازه و مرحله پیشرفت آن و وضعیت کلی سلامت بیمار. روش‌های مختلف درمانی به‌طور معمول به صورت ترکیبی استفاده می‌شوند. در ادامه به روش‌های اصلی درمان تومور مغزی اشاره می‌کنیم:

جراحی

جراحی اولین گزینه درمانی برای بسیاری از تومورهای مغزی است. هدف جراحی برداشتن کامل یا قسمتی از تومور است. اگرچه در برخی موارد ممکن است برداشتن کامل تومور ممکن نباشد، کاهش حجم تومور می‌تواند به تسکین علائم کمک کند و احتمال موفقیت درمان‌های تکمیلی مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی را افزایش دهد.

بیشتر بخوانید: جراحی تومورهای مغزی

پرتودرمانی

پرتودرمانی از اشعه‌های پرانرژی برای از بین بردن یا کوچک کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این روش می‌تواند به‌عنوان درمان اصلی یا پس از جراحی برای از بین بردن باقی‌مانده سلول‌های توموری به کار رود. روش‌های مختلف پرتودرمانی شامل پرتودرمانی خارجی، براکی‌تراپی و پرتودرمانی استریوتاکتیک است.

شیمی‌درمانی

شیمی‌درمانی از داروهای خاصی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد آن‌ها استفاده می‌کند. این داروها می‌توانند به‌صورت خوراکی، تزریقی یا مستقیم به مغز تجویز شوند. شیمی‌درمانی اغلب به‌عنوان درمان کمکی به‌همراه جراحی و پرتودرمانی استفاده می‌شود.

درمان هدفمند

درمان‌های هدفمند از داروهایی استفاده می‌کنند که به‌طور خاص مولکول‌ها و مسیرهای مرتبط با رشد تومور را هدف قرار می‌دهند. این روش می‌تواند اثرات جانبی کمتری نسبت به شیمی‌درمانی سنتی داشته باشد.

درمان‌های حمایتی

علاوه بر درمان‌های مستقیم ضد تومور، مراقبت‌های حمایتی برای تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار ضروری است. این مراقبت‌ها شامل داروهای ضد تشنج، استروئیدها برای کاهش التهاب مغزی، مسکن‌ها و مشاوره  است.

روش‌های نوین و تحقیقاتی

روش‌های جدید مانند ایمنی‌درمانی، که سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با تومور تقویت می‌کند، و استفاده از ویروس‌های انکولیتیک که سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند، در حال تحقیق و توسعه هستند. درمان تومور مغزی یک فرآیند پیچیده و چندجانبه است که نیاز به همکاری نزدیک میان متخصصین مختلف و بیمار دارد تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود.