آنسفالیت مغزی ( التهاب مغزی ) علت ، علائم و روش های درمان

آنسفالیت به التهاب بافت مغز گفته می‌شود. دلایل زیادی برای التهاب مغز وجود دارد اما معمولا عفونت ویروسی شایع‌ترین علت این عارضه محسوب می‌شود. به طور کلی آنسفالیت فقط باعث بروز علائم و نشانه‌های شبیه آنفولانزای خفیف از قبیل تب یا سردرد می‌شود وحید علامت دیگری ندارد اما گاهی اوقات این علائم شدیدتر هستند. این بیماری می‌‌تواند باعث احساس گیجی و تشنج یا بروز مشکلات حرکتی یا حسی شود. آنسفالیت به ندرت زندگی بیمار را تهدید می‌‌کند اما تشخیص و درمان به موقع اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا پیش بینی نحوه تاثیرگذاری آنسفالیت بر افراد مختلف کار دشواری است.

موارد شدید آنسفالیت می تواند سبب مشکلات تنفسی شود.

در برخی موارد حاد بیمار باید در بیمارستان بستری شود. درمان این بیماری شامل مصرف داروهای خوراکی و وریدی برای کاهش التهاب و درمان عفونت است. بیمارانی که دچار مشکلات تنفسی شده اند به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز خواهند داشت. در برخی از بیماران پس از آنکه بیماری تحت کنترل قرار گرفت انجام جلسات ورزش درمانی و گفتار درمانی و کاردرمانی ضروری خواهد بود.

آنسفالیت شامل چند گروه است؟

 به طور کلی دو نوع آنسفالیت وجود دارد:

آنسفالیت اولیه

 این عارضه زمانی به وجود می‌‌آید که یک ویروس یا عامل دیگری به طور مستقیم باعث عفونی شدن مغز شود. ممکن است عفونت در یک قسمت از مغز متمرکز شود یا آن که انتشار یابد. عفونت اولیه مغز می‌‌تواند در پی فعال شدن مجدد یک ویروس رخ دهد که در گذشته غیر فعال بوده است رخ دهد.

آنسفالیت ثانویه

 این عارضه در پی مقایسه سیستم ایمنی بدن در واکنش به یک نوع عفونت در هر نقطه از بدن ایجاد می‌شود در این حالت سیستم ایمنی بدن به جای آنکه به سلول‌های مهاجم که باعث عفونت شده اند حمله کند به اشتباه به سلول‌های سالم مغز حمله می‌کند. آنسفالیت ثانویه که تحت عنوان آنسفالیت پسا عفونت نیز شناخته می‌‌شود معمولاً دو تا سه هفته پس از عفونت اولیه ایجاد می‌شود.

 علت بروز بیماری آنسفالیت مغزی چیست؟

هنوز علت دقیق بروز این بیماری مشخص نیست اما در اکثر موارد شایع‌ترین علت بروز این اختلال عفونت ویروسی است. عفونت باکتریایی و بیماری‌های غیر عفونی التهابی می‌توانند باعث بروز آنسفالیت شوند.

چرخه انتقال ویروس وست نایل به چه صورت است؟  

ویروس‌هایی که می‌توانند باعث بروز بیماری آنسفالیت شوند به شرح زیر می‌باشند:

• ویروس هرپس ساده (hsv): ویروس نوع ۱ hsv که با تاول و تبخال اطراف دهان ارتباط دارد و ویروس نوع ۲ که با هرپس تناسلی ارتباط دارد می‌تواند باعث بروز آنسفالیت مغزی شود. بروز آنسفالیت در پی ویروس نوع ۱ هرپس ساده یک اختلال نادر است اما می‌‌تواند باعث آسیب دیدگی جدی مغز یا مرگ شود.
• سایر ویروس‌های هرپس: ویروس اپشتین بار که عمدتا باعث بروز تک هسته فزون جنبشی می‌شود و ویروس آبله مرغان و زونا کامل بیماری زونا و آبله مرغان هستند در زمره این ویروس‌ها قرار دارند.
• انتروویروس: این ویروس‌ها شامل کاکسالی و ویروس پولیو هستند و معمولاً باعث بروز بیماری با علائم شبیه آنفولانزا، التهاب چشم و درد شکمی ‌می‌شوند.
• ویروس‌های منتشر از طریق نیش پشه: این ویروس‌ها می‌‌توانند همانند ویروس وست نایل، ویروس لاکراس، ویروس سنت لوئیس، ویروس اسبی غربی و ویروس اسبی شرقی باعث بروز عفونت شوند. علائم حاصل از عفونت طی مدت چند روز تا چند هفته پس از قرار گرفتن در معرض ویروس مذکور ایجاد می‌شوند.
• ویروس ناشی از نیش کنه: ویروس‌هایی که توسط کنه حمل می‌‌شوند در غرب ایالات متحده آمریکا باعث بروز آنسفالیت خواهند شد. معمولا علائم حاصل از بیماری طی مدت یک هفته پس از نیش کنه آلوده به وجود می‌آیند.
• ویروس ‌هاری: عفونت ناشی از ویروس‌ هاری معمولا در پی گاز گرفتگی توسط حیوان آلوده منتقل می‌شود که پس از شروع ظهور علائم به سرعت پیشرفت می‌کند و باعث بروز بیماری آنسفالیت می‌شود. ویروس ‌هاری یکی از علل نادر آنسفالیت است.
• عفونت‌های دوران کودکی: عفونت‌های شایع دوران کودکی مانند سرخک، اوریون و سرخجه آلمانی گاهی اوقات باعث بروز بیماری آنسفالیت ثانویه می‌شوند. در حال حاضر به علت واکسیناسیون کودکان در برابر این نوع بیماری‌ها این عوامل به ندرت باعث بروز آنسفالیت ثانوی می‌شوند.

علائم و نشانه‌های التهاب مغز

اکثر افراد مبتلا به آنسفالیت ویروسی دچار علائم شبیه آنفولانزا می‌‌شوند. این علایم به شرح زیر می‌باشند:

• سردرد
• تب
• درد عضلانی و مفاصل
• خستگی یا ضعف

علائم بسیار حاد 

• احساس گیجی، توهم و پریشانی
• تشنج
• از دست دادن حس بدن یا فلج شدن برخی از نقاط صورت یا بدن
• ضعف عضلانی
• بروز مشکل در تکلم یا شنوایی از دست دادن هوشیاری

علائم در نوزادان و کودکان

• برآمدگی نقاط نرم سر نوزاد
• تهوع و استفراغ
• سفتی و خشکی بدن
• ناتوانی در خوردن مواد غذایی یا بیدار نشدن برای شیر خوردن
• تحریک پذیری

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که شما یا یکی از اطرافیان شما با هر یک از علائم شدید ناشی از آنسفالیت مواجه شدید باید فورا به پزشک مراجعه نمایید. سردرد شدید، تب و تغییر سطح هوشیاری به معنای مراجعه فوری به پزشک است. کودکان و نوزادانی که علائم و نشانه‌های آنسفالیت را داشته باشند باید فورا به مراکز پزشکی ارجاع داده شوند.

 فاکتورهای خطر در بروز این بیماری

 احتمال بروز آنسفالیت در همه افراد وجود دارد. برخی از فاکتورهایی که می‌توانند ریسک بروز این بیماری را افزایش دهند به شرح زیر می‌باشند:

• برخی از انواع آنسفالیت در گروه‌های خاص شیوع بیشتری دارد و حادتر است. به طور کلی کودکان و افراد مسن بیشتر از سایرین در معرض خطر انواع آنسفالیت ویروسی قرار دارند.
• افراد مبتلا به بیماری ایدز و افرادی که به ویروس اچ آی وی مبتلا هستند و افرادی که از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن استفاده می‌کنند یا به بیماری‌های دیگری مبتلا هستند که سیستم ایمنی آنها را ضعیف کرده است بیشتر در معرض خطر ابتلا به آنسفالیت قرار دارند.
• ویروس‌هایی که از طریق پشه یا کنه منتقل می‌‌شوند در برخی از مناطق جغرافیایی خاص بسیار شایع هستند.
• بیماری آنسفالیت ناشی از نیش پشه یا کنه در اکثر نقاط ایالات متحده آمریکا در فصل تابستان شروع بیشتری دارد.
• سن
• ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن
•  مناطق جغرافیایی خاص
• برخی از فصول سال

عوارض ناشی از بیماری آنسفالیت

عوارض ناشی از بیماری آنسفالیت و عوامل متعددی نظیر موارد زیر بستگی دارد:

• سن بیمار
• علت بروز عفونت
• شدت اولیه بیماری
• فاصله شروع بیماری تا درمان

افرادی که به طور خفیف به این بیماری مبتلا می‌شوند معمولاً طی مدت چند هفته بهبود می‌یابند و با عوارض بلند مدت روبرو نخواهند شد.

عوارض ناشی از بیماری شدید

 التهاب مغز می‌تواند باعث آسیب دیدگی مغز شود و حتی گاهی اوقات بیمار به کما می‌رود یا فوت می‌کند. سایر عوارض حاصل از بیماری آنسفالیت بر اساس شدت بیماری می‌توانند دائمی یا موقت باشند. این موارد به شرح زیر می‌باشند:

• خستگی مداوم
• ضعف یا فقدان هماهنگی عضلات
• تغییرات خلق و خو
• مشکلات مربوط به حافظه
• فلج بدن
• مشکلات شنوایی یا بینایی
• اختلالات تکلم

چگونه می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد؟

 بهترین روش برای جلوگیری از بروز آنسفالیت ویروسی این است که اقدامات لازم را برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض ویروس و ابتلا به این بیماری انجام داد. رعایت کردن موارد زیر ضروری خواهد بود:

به بهداشت اهمیت بدهید: به طور مرتب دست‌های خود را با آب و صابون بشویید. این مسئله پس از رفتن به سرویس بهداشتی و قبل از خوردن مواد غذایی اهمیت بسیار زیادی دارد.

از وسایل مشترک استفاده نکنید: هرگز از ظروف غذا و نوشیدنی خود را به کسی ندهید و از استفاده از وسایل مشترک اجتناب نمایید.

نکات بهداشتی را به کودکان خود یاد دهید: اطمینان حاصل کنید که فرزندان شما به خوبی بهداشت را رعایت می‌‌کنند و وسایل خود را به کسی قرض نمی‌دهند.

به موقع واکسن بزنید: به موقع و در فواصل زمانی مشخص شده واکسن خود و فرزندان خود را تزریق کنید. قبل از آنکه به مسافرت بروید با پزشک خود در خصوص واکسن‌های پیشنهادی برای یک مقصد خاص مشورت کنید.

چگونه می‌توان در برابر نیش پشه و کنه از خود محافظت کرد؟

 رعایت موارد زیر برای کاهش ریسک قرار گرفتن در معرض نیش پشه و کنه ضروری است:

لباس مناسب بپوشید: اگر قصد دارید بیرون بروید و در محیط خاکی و غبار آلود که پشه‌ها در آنجا قرار دارند، حضور پیدا کنید یا به مراکز جنگلی که تعداد زیادی که در آنجا وجود دارد بروید حتما از لباس آستین بلند و شلوار استفاده کنید.

از لوسیون دافع حشرات استفاده کنید: برخی از ترکیبات شیمیایی می‌توانند از نزدیک شدن پشه‌ها جلوگیری کنند. شما می‌توانید برای تهیه این محصولات به داروخانه مراجعه نمایید. باید این محصول را روی پوست و لباس خود اسپری کنید برای محافظت از صورت باید ابتدا آن را در دست خود اسپری کنید سپس دست‌های خود را به صورت‌تان بمالید. اگر می‌‌خواهید از کرم ضد آفتاب نیز استفاده کنید در ابتدا کرم ضد آفتاب را به صورت خود بمالید سپس از لوسیون مخصوص استفاده کنید.

از حشره کش استفاده کنید: انجمن محافظت از محیط زیست پیشنهاد کرده است که از محصولات حاوی پرمترین استفاده کنید که می‌‌تواند پشه‌ها و کنه را از بین ببرد. این محصولات را روی لباس و پوشاک و وسایل خارج از منزل اسپری کنید. از اسپری کردن این محصول روی پوست صورت خودداری کنید.

از قرار گرفتن در معرض نیش پشه خودداری کنید: از انجام دادن فعالیت‌های غیر ضروری در اماکنی که پشه‌ها وجود دارند اجتناب نمایید. در صورت امکان تا هنگام طلوع آفتاب از بیرون رفتن خودداری کنید زیرا در این زمان پشه و فعالیت بسیار زیادی دارند. پنجره و درهای شکسته را ترمیم کنید تا از ورود پشه‌ها به داخل منزل جلوگیری شود.

منابع آب فاقد سرپوش خارج از منزل را بپوشانید: باز بودن منابع آب باعث می‌شود که پشه‌ها بتوانند در آنجا تخم ریزی کنند. ظرف مخصوص آبیاری گل‌ها یا سایر وسایل مخصوص آبیاری باغچه، لاستیک‌های کهنه، جوی آب و مواردی از این قبیل یک محیط مناسب برای رشد و تخم ریزی پشه‌ها محسوب می‌شوند.

در محیط اطراف منزل به دنبال علائم ناشی از بیماری ویروسی باشید: در صورتی که متوجه بیماری یا مرگ پرندگان و حیوانات شدید فورا مشاهدات خود را به مرکز سلامت محله اطلاع دهید.

چگونه می‌توان از کودکان محافظت کرد؟

استفاده از لوسیون دافع حشرات برای نوزادان زیر دو ماه پیشنهاد نمی‌شود در عوض می‌توانید کریر نوزاد را با تورهای مخصوص بپوشانید تا از گزیدگی نوزاد توسط پشه جلوگیری شود. استفاده از لوسیون حاوی مواد دفع کننده پشه که درصد آنها ۱۰ تا ۳۰ است ایمن در نظر گرفته می‌شود. محصولاتی که حاوی مواد ضد آفتاب و مواد دفع کننده پشه هستند برای کودکان پیشنهاد نمی‌شود زیرا استفاده مجدد از این محصولات باعث می‌‌شود که کودک در معرض مقدار بسیار زیادی از مواد سمی قرار بگیرد. در صورتی که قصد دارید از این محصولات برای کودک خود استفاده کنید به نکات زیر توجه نمایید:

• همیشه با استفاده از محصولات دافع پشه از کودک خود محافظت نمایید.
• این محصول را روی لباس و پوست کودک که در معرض هوای آزاد قرار می‌گیرد اسپری کنید.
• هنگام خروج از منزل از این محصولات استفاده کنید تا ریسک گزیدگی ناشی از نیش پشه کاهش یابد.
• این محصول را در دست خود اسپری کنید سپس آن را روی صورت کودک بمالید و در نقاط اطراف چشم و گوش کاملا احتیاط کنید.
• از اسپری کردن این محصول روی دست‌های کودکانی که دست خود را در دهان می‌گذارند خودداری کنید.
• هنگامی‌که به منزل برمی‌گردید دست و صورت و هر جایی که با آنها اسپری دافع حشرات زده‌اید را با آب و صابون بشویید.

تشخیص آنسفالیت

پزشک در ابتدا به معاینه جسمانی بیمار می‌‌پردازد و سابقه پزشکی او را بررسی می‌کند سپس دستور انجام موارد زیر را خواهد داد:

1. عکس برداری از مغز به کمک اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن می‌‌تواند تورم بافت مغز یا هر گونه اختلال دیگری که باعث بروز علائم و نشانه‌های فعلی شده است (از قبیل وجود تومور) را نشان دهد.
2. پانکچر ناحیه لومبر روشی است که پزشک یک سوزن کوچک را درون قسمت پایین ستون فقرات فرو می‌برد تا بتواند از مایع مغزی نخاعی (CSF) نمونه برداری کند. مایع مغزی نخاعی به مایعی گفته می‌‌شود که اطراف به مغز و ستون فقرات را احاطه کرده است. گاهی اوقات از نمونه مایع مغزی نخاعی برای شناسایی ویروس و سایر عوامل عفونی استفاده می‌شود.
3. سایر تست‌های آزمایشگاهی از قبیل نمونه خون، ادرار یا ترشحات پشت گلو برای شناسایی ویروس و سایر عوامل عفونی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
4. الکتروانسفالوگرام (نوار مغز) به روش گفته می‌شود که پزشک تعدادی الکترود را روی پوست سر بیمار قرار می‌‌دهد تا فعالیت الکتریکی مغز او را ثبت کند. غیر طبیعی بودن الگوهای مغز می‌تواند نشان دهنده آنسفالیت باشد.
   نمونه برداری از مغز در برخی موارد نادر انجام می‌شود و پزشک قسمتی از بافت مغز را برای انجام آزمایش بر می‌دارد. معمولا نمونه برداری از مغز زمانی انجام می‌شود که علایم بیماری بدتر شده باشد و درمان تاثیرگذار نباشد.

درمان آنسفالیت مغزی

 معمولاً از روش‌های زیر برای درمان این اختلال استفاده می‌‌شود:

• استراحت در منزل
• مصرف مایعات به مقدار زیاد
• مصرف داروهای ضد التهاب از قبیل استامینوفن (تیلنون و سایر داروها)، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و سایر داروها)، و ناپروکسن سدیم برای تسکین سردرد و تب

داروهای ضد ویروسی برای درمان آنسفالیت تجویز می‌‌شوند

آنسفالیت توسط انواع خاصی از ویروس‌ها به وجود می‌‌آید و معمولا به درمان‌های ضد ویروسی نیاز دارد. داروهایی که برای درمان آنسفالیت به کار می‌روند به شرح زیر می‌باشند:

• آسیکلوویر
• گان سیکلوویر
• فوسکارنت

برخی از انواع ویروس‌ها از قبیل ویروس‌های ناشی از نیش پشه به این روش‌های درمانی پاسخ نمی‌‌دهند اما از آنجایی که ممکن است برخی از ویروس‌های خاص فورا یا اصلاً تشخیص داده نشوند پزشکان درمان با آسکیلوویر را شروع می‌کنند . این دارو می‌تواند علیه ویروس HSV تاثیر گذار باشد در صورتی که این ویروس به موقع و به درستی درمان نگردد می‌تواند باعث بروز عوارض جدی شود. معمولاً داروهای ضد ویروسی به خوبی توسط بیمار تحمل می‌شوند اما در برخی موارد نادر می‌توانند باعث بروز عوارض جانبی از قبیل آسیب دیدگی کلیه شوند.

درمان‌های مراقبتی می‌‌توانند به بهبود بیمار کمک کنند

 افرادی که به علت آنسفالیت شدید در بیمارستان بستری می‌شوند ممکن است به روش‌های مراقبتی نظیر موارد زیر احتیاج داشته باشند:

• دستگاه تنفس که به طور دقیق عملکرد قلب و تنفس بیمار را بررسی می‌نماید.
• تزریق مایعات به صورت وریدی که به کنترل سطح مایعات و مواد معدنی ضروری کمک می‌کند.
• مصرف داروهای ضد التهاب مانند کورتیکواستروئیدها که به کاهش تورم و فشار داخل مغز کمک می‌کند.
• داروهای ضد تشنج مانند فنی ‌توئین که از تشنج کردن بیمار جلوگیری می‌کند.

 برای مراجعه به پزشک آماده شوید 

معمولا بیماری مرتبط با آنسفالیت، شدید است و به صورت ناگهانی عود می‌کند بنابراین باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. تیم درمان در مراکز اورژانس شامل متخصص بیماری‌های عفونی و متخصص مغز و سیستم عصبی است.

 سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید 

 در صورتی که شما یا فرزندتان به بیماری آنسفالیت مبتلا شده‌اید سوالات زیر بین شما و پزشک رد و بدل خواهد شد:

1. چه موقع علائم بیماری شروع شده است؟
2. آیا اخیراً داروی جدیدی را شروع کرده‌اید؟ اگر پاسخ مثبت است نام این دارو چیست؟
3. آیا در چند هفته گذشته پشه یا کنه شما را نیش زده است؟
4. آیا اخیراً به جای مسافرت کرده‌اید؟
5. آیا اخیراً دچار سرماخوردگی یا آنفولانزا یا هر بیماری دیگری شده‌اید؟
6. آیا از برنامه واکسیناسیون پیروی کرده‌اید؟ آخرین باری که واکسن زده‌اید چه زمانی بوده است؟
7. اخیراً با حیوانات وحشی ارتباط داشته‌اید یا در معرض سموم خاص قرار گرفته‌اید؟
8. آیا روابط جنسی محافظت نشده با شریک جنسی جدید یا یک فرد به مدت طولانی داشته‌اید؟
9. آیا بیماری خاصی دارید یا داروی مصرف می‌‌کنید که باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن شما شده است؟