مغز، حساس‌ترین و پیچیده‌ترین بخش بدن انسان است که با سایر ارگان‌های بدن در ارتباط بوده و فعالیت‌های آن‌ها را تحت کنترل دارد. هرگونه اختلال یا بیماری در مغز، بر روی عملکرد سایر نقاط بدن نیز تاثیر گذاشته و مشکلات بسیاری را برای انسان ایجاد می‌کند. به همین دلیل، در صورت بروز هرگونه اختلال باید سریعا پیگیری و درمان گردد. برای درمان آسیب‌های مغزی معمولا از عمل جراحی استفاده می‌شود که انواع آن با توجه به ناحیه آسیب‌دیده و میزان شدت آن، متفاوت است. در ادامه این بخش به معرفی روش‌های مختلف جراحی پرداخته و جراحی مغز از طریق بینی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
انواع روش‌های جراحی مغز
برای درمان بیماری‌ها، اختلالات و آسیب‌های ایجادشده در مغز، معمولا از عمل جراحی استفاده می‌شود. عمل جراحی مغز روش‌های متعددی دارد که با توجه به نوع آسیب ایجادشده، محل آن و شرایط درمان بیمار، متفاوت است. در این حالت، پزشک پس از معاینه و بررسی نتایج آزمایشات، روش مناسب برای جراحی مغز را انتخاب می‌کند. روش‌های جراحی مغز عبارتند از:
جراحی مغز باز: جراحی باز، قدیمی‌ترین شکل جراحی است که با ایجاد برش بر روی جمجمه انجام می‌شود. در این‌جا، جراح بخشی از جمجمه را که به قسمت آسیب‌دیده نزدیک‌تر است، می‌شکافد تا بتواند به مغز دسترسی پیدا کند. خارج کردن تومورهای مغزی یا درمان آنوریسم مغزی معمولا از این نوع جراحی‌ها هستند. به این روش کرانیوتومی گفته می‌شود.
جراحی آندوسکوپی مغز: جدیدترین روش جراحی است که در آن پزشک به نقاطی از مغز که غیر قابل دسترسی است یا دسترسی به آن ممکن است به دیگر نقاط آسیب بزند، وارد شده و اختلالات ایجاد شده را برطرف می‌سازد. برای انجام این کار از ابزارهای ویژه‌ای استفاده می‌شود که به آن آندوسکوپ می‌گویند. پزشک برای انجام جراحی آندوسکوپی، ابزارهای موردنیاز را از طریق چند سوراخ بسیار کوچک در جمجمه یا از راه بینی و سینوس‌ها وارد مغز بیمار می‌کند که نیاز به دقت و ظرافت بسیار بالایی دارد.
کاربردهای جراحی آندوسکوپی مغز
همان‌طور که اشاره کردیم، جراحی آندوسکوپی یک تکنیک پیشرفته و کم تهاجمی است که با استفاده از یک لوله نازک با نام آندوسکوپ انجام می‌شود. این لوله از سوراخ کوچکی در جمجمه یا بینی به بخش آسیب‌دیده مغز وارد شده و تصاویر ویدیویی را به پزشک نشان می‌دهد. پزشک با تماشای تصاویر در صفحه نمایش، اختلال ایجاد شده در مغز را مورد جراحی قرار داده و مشکل را برطرف می‌سازد. از جمله کاربردهای جراحی آندوسکوپی مغز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یکی از کاربردهای این تکنیک، نمونه‌برداری و برداشتن بخشی از تومورهای مغزی است. این کار بدون آسیب به بخش‌های دیگر انجام می‌شود.
- تومورهایی که در ناحیه هیپوفیز هستند و تومورهای بخش قاعده جمجمه با این روش برداشته می‌شوند. در این حالت اندوسکوپ از راه بینی و سینوس وارد مغز می‌گردد.
- جراحى انواع کیست‌هاى مغزى با روش آندوسکوپی انجام می‌شود.
- هیدروسفالى، یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مغزی است که منجر به انباشته شدن مایع مغزی – نخاعی در جمجمه می‌گردد. این بیماری به صورت سنتی با روش شانت‌گذاری درمان میشد که عوارضی مانند عفونت یا مسدود شدن شانت را به دنبال داشت. امروزه با بکارگیری روش اندوسکوپى دیگر نیازی به شکافتن جمجمه یا بخش گسترده‌ای از شکم نیست. در این روش با وارد کردن لوله اندوسکوپ به بطن‌های مغز و ایجاد یک سوراخ کوچک در کف بطن سوم، مایع مغزی – نخاعی دوباره به جریان افتاده و در واقع هیچ دستگاه خارجی در جمجمه جایگذاری نمی‌شود.
انواع جراحی آندوسکوپی
جراحی آندوسکوپی از طریق یک لوله نازک که وارد جمجمه می‌شود، انجام می‌گیرد. با توجه به بخش ورودی لوله، آندوسکوپی به دو نوع تقسیم می‌شود که عبارتند از:
نوروآندوسکوپی: در این روش دستگاه آندوسکوپی از طریق سوراخی که در جمجمه ایجاد می‌شود، وارد مغز می‌گردد. تومورهای داخل بطن مغز، بیماری هیدروسفالی و … با این روش درمان می‌شوند.
اندونازال: در این نوع جراحی، دستگاه آندوسکوپی از طریق بینی و سینوس‌ها وارد مغز می‌شود و جراحی انجام می‌شود. این نوع جراحی بیشتر برای اختلالات و تومورهای بخش قاعده جمجمه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جراحی مغز از طریق بینی یا اندونازال
دکتر پابلو رسینوس، جراح مغز و اعصاب کلینک کلیولند اوهایو، یکی از پیشگامان تکنیک اندونازال است. وی این روش را پیشرفت عمده‌ای در جراحی قاعده جمجمه معرفی می‌کند که با کارگذاری دوربین‌های بسیار کوچک در اندوسکوپ به نهایت دقت خود رسیده است. در واقع استفاده از این روش اولین بار در ۲۰ سال پیش مطرح شد و در ۱۰ سال گذشته مورد استفاده برخی از جراحان قرار گرفت که البته به مرور با پیشرفت‌های چشم‌گیری نیز همراه بوده است.
دستگاه اندوسکوپ برای اولین بار توسط جراحان گوش، حلق و بینی مورد استفاده قرار گرفت. در این روش، دستگاه از طریق بینی و از بخش قاعده جمجمه وارد شده و پزشک از این طریق به تومورهای مربوط به دو طرف بینی و چشم دسترسی پیدا می‌کند. با استفاده از این روش، تومورهای داخل چشم یا حفره‌ی اوربیت و ضایعاتی که بر روی عصب‌های چشمی یا عصب اپتیک قرار دارند، با استفاده از اندوسکوپ برداشته می‌شوند. در واقع جراح بدون باز کردن جمجمه و با استفاده از فِرِز کردن قاعده‌ی جمجمه این کار را انجام داده و بیمار را از عواقب خطرناکی چون نابینایی، نجات می‌دهد.
از دیگر مواردی که می‌توان با استفاده از جراحی آندوسکوپی از طریق بینی درمان نمود، جراحی تومورهای هیپوفیز است. در این روش نیز اندوسکوپ از طریق سینوس اسفنوئید و قاعده جمجمه، وارد شده و پزشک از این طریق به تومور دسترسی پیدا می‌کند. در این‌جا هیپوفیز تومورال از راه بینی تخلیه می‌شود. علاوه بر این، تومورهای بخش پشتی قاعده جمجمه و حتی تومورهای قسمت‌های پشتی جمجمه نیز با این روش قابل دسترسی هستند. این نوع عمل بدون بازکردن جمجمه انجام شده و عوارض بسیار کمتری نسبت به جراحی باز جمجمه دارد. از این رو، بیمار پس از ۲ تا ۳ روز می‌تواند مرخص شود.
روش انجام جراحی اندونازال
انجام جراحی اندونازال نیاز به کار هم‌زمان دو پزشک دارد. پزشک اول جراح مغز و اعصاب است و کار خارج کردن تومور یا درمان اختلالات ایجادشده را انجام می‌دهد و پزشک دوم متخصص گوش، حلق و بینی است که حرکات آندوسکوپ را کنترل می‌کند.
متخصص گوش، حلق و بینی اولین قدم را برای جراحی برمی‌دارد و ابزارها را از طریق مجاری بینی به سینوس‌ها می‌فرستد. ابزارهای قابل استفاده در این مرحله یک آندوسکوپ است که شامل یک دوربین و یک چراغ برای روشنایی می‌باشد. در این‌جا دیواره استخوانی بین بخش بالایی بینی و قاعده جمجمه برداشته شده و غشاهای اطراف مغز باز می‌شود و اندوسکوپ به سمت محل موردنظر هدایت می‌گردد.
در این مرحله دسترسی به مغز امکان‌پذیر است و جراح مغز و اعصاب می‌تواند تومور را از مغز خارج نماید. برای این کار وسایل مخصوصی برای برش و خارج کردن تومور موردنیاز است که از طریق بینی وارد می‌گردد. جراح با تصاویری که اندوسکوپ بر روی صفحه نمایش می‌فرستد، تومور را مشاهده کرده و اقدام به خارج کردن آن می‌نماید. در نهایت، بافت‌های آسیب دیده از عبور آندوسکوپ، ترمیم شده و کار پایان می‌پذیرد.
مزایای جراحی مغز از طریق بینی
همان‌طور که تا این‌جا گفتیم، جراحی مغز از طریق بینی با استفاده یک دستگاه با نام اندوسکوپ و ابزارهای مکان‌یابی انجام می‌شود که خطرات و مشکلات ناشی از جراحی باز مغز را به حداقل می‌رساند. این روش مزایایی دارد که عبارتند از:
- جراحی مغز از طریق بینی امکان دسترسی به نقاطی را فراهم می‌کند که امکان دسترسی به آن از روش‌های دیگر موجود نیست.
- در روش جراحی مغز از طریق بینی، جراح می‌تواند تومورها را کامل‌تر از روش‌های جراحی سنتی مانند جراحی کرانیوتومی یا شکافتن جمجمه، خارج نماید.
- جراحی آندوسکوپی نسبت به جراحی کرانیوتومی، کم‌تهاجمی‌تر بوده و طول بستری شدن بیمار در بیمارستان نیز کمتر است. از این رو، بیمار در مدت زمان کوتاه‌تری بهبود می‌یابد و دوران نقاهت کمتری دارد.
- جراحی مغز از طریق بینی مدت زمان کمتری نسبت به روش جراحی باز طول می‌کشد. مدت زمان این عمل جراحی معمولا ۲ ساعت است.
- هرچه بیمار دوران نقاهت طولانی‌تری داشته باشد، مراقبت‌های پس از عمل نیز افزایش یافته و حساسیت بیشتری پیدا می‌کند. با توجه به کم‌تهاجمی بودن روش جراحی مغز از طریق بینی، آسیب‌های وارده به بیمار کمتر بوده و نیاز به مراقبت نیز کاهش پیدا می‌کند.
- جراحی مغز از طریق بینی مانند دیگر جراحی‌های قاعده جمجمه، دارای خطرات و عوارضی می‌باشد که از بین آن‌ها می‌توان به عفونت، خونریزی، سکته مغزی، آسیب به اعصاب، نشت مایع مغزی – نخاعی و … اشاره کرد، اما در نهایت می‌توان گفت عوارض این نوع جراحی کمتر از جراحی باز مغز می‌باشد.
- در جراحی مغز باز، برای برخی از بیماری‌ها مانند هیدروسفالی، نیاز به گذاشتن یک جسم خارجی در مغز است که بتواند مایع مغزی – نخاعی اضافی را از طریق آن خارج نماید. این کار اگر با جراحی اندوسکوپی انجام شود، نیاز به شانت‌گذاری ندارد و تنها با سوراخ کردن کف بطن قابل انجام است.
- جراحی مغز به روش باز از جمله جراحی‌های خطرناک است که هزینه‌های بسیار بالایی برای بیمار دارد، روش جدید جراحی مغز از طریق بینی هزینه کمتری داشته و مشکلات بیمار را در زمینه فراهم کردن هزینه عمل کاهش می‌دهد.
جراحی اندوسکوپی مغز در ایران
همان‌طور که گفته شد، جراحی اندوسکوپی مغز یک روش نوین است که در ۱۰ سال گذشته مطرح شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به این‌که، پزشکان ایرانی از جمله بهترین پزشکان دنیا بوده و همیشه جدیدترین روش‌ها را برای درمان بیماری‌ها بکار می‌برند، این روش در ایران نیز مورد استفاده قرار گرفته و بهترین نتایج را به دنبال داشته است. اندوسکوپی مغز از راه بینی در ایران با آخرین معیارها و تکنولوژی‌های روز دنیا انجام می‌شود.
علاوه بر این، تجهیزات مورد استفاده در این نوع جراحی از جمله مکان‌یاب نیز در داخل ایران تولید می‌شود که هزینه آن تقریبا یک سوم قیمت دستگاه خارجی است.
در این مقاله به بررسی روش‌های جراحی مغز پرداخته و روش نوین آندوسکوپی از راه بینی را معرفی کردیم. همان‌طور که گفتیم این روش عوارض بسیار کمتری نسبت به جراحی مغز باز داشته و طول دوره بهبودی بیمار را نیز کاهش می‌دهد. جراحی مغز از طریق بینی، چند سالی است که در ایران و توسط پزشکان ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نتایج خوب و قابل‌قبولی نیز داشته است.
نظرات