قاعده جمجمه یکی از مهم‌ترین بخش‌های جمجمه است که به دلیل نزدیک بودن به نخاع، عصب‌های مغزی، رگ‌های خونی، وریدهای اصلی مغز و … دارای پیچیدگی‌های بسیاری بوده و جراحی آن تبحر و دقت بالایی می‌طلبد. جراحی قاعده جمجمه نیز بر عهده جراح مغز و اعصاب است که البته به دلیل مجاورت آن با سیستم بینایی و شنوایی، گاهی اوقات با حضور متخصصین چشم یا گوش و حلق و بینی انجام می‌شود. در این بخش بیماری‌ها و اختلالاتی که نیازمند جراحی قاعده جمجمه هستند را مورد بررسی قرار داده و روش‌های مختلف این جراحی را معرفی می‌کنیم.
قاعده جمجمه کجا قرار دارد؟
جمجمه، از استخوان‌ها و غضروف‌هایی تشکیل می‌شود که در واقع چهارچوب اصلی سر محسوب می‌شوند. این استخوان‌ها از مغز در برابر آسیب‌ها محافظت کرده و ساختار صورت را نیز حفظ می‌کنند. جمجمه بدون استخوان فک تحتانی، کرانیوم نامیده می‌شود. بخش کرانیوم در قسمت بالا گنبدی شکل است و بخش زیرین آن نسبتا مسطح می‌باشد. به این بخش مسطح قاعده جمجمه گفته می‌شود. قاعده جمجمه شامل سقف حفره‌های چشم، جایگاه غده هیپوفیز، استخوان‌های گیج‌گاهی، استخوان‌های مربوط به عناصر شنوایی و استخوان متصل شونده به گردن، می‌باشد.
مغز بر روی قاعده جمجمه قرار دارد و با بخش گنبدی شکل پوشانده می‌شود. از این رو، بسیاری از اعصاب مغزی از حفره‌ها وارد قاعده جمجمه شده و مغز را با عناصر دیگر ارتباط می‌دهند. رگ‌های خونی که وظیفه خون‌رسانی به بدن را دارند، از این ناحیه عبور می‌کنند. علاوه بر این، ارتباط مغز با نخاع نیز از یک سوراخ بزرگ که در بخش پشت جمجمه قرار دارد، برقرار می‌گردد. از این رو، قاعده یکی از حساس‌ترین بخش‌های جمجمه محسوب می‌شود که ساختاری بسیار پیچیده دارد.
بیماری‌ها و اختلالات قاعده جمجمه
بیماری‌ها و اختلالاتی که استخوان‌ها یا موارد غیر استخوانی مربوط به این بخش را درگیر کنند، جزو بیماری‌های قاعده جمجمه محسوب می‌شود. این بیماری‌ها شامل انواع تومورها، عفونت‌ها، ضایعات عروقی، مشکلات مادرزادی، شکستگی‌های قاعده جمجمه و … هستند. با توجه به این‌که قاعده جمجمه بر روی سینوس‌ها، بینی و گوش میانی قرار دارد، هر نوع بیماری مربوط به این اندام‌ها نیز قاعده جمجمه را درگیر می‌کند.
نشت مایع مغزی نخاعی: اگر تومورهای ایجاد شده در سینوس‌های اطراف بینی، استخوان‌های قاعده را تخریب کرده و وارد جمجمه شوند، باعث تخریب پرده‌های اطراف مغز می‌شوند. در این صورت مایع مغزی نخاعی نشت کرده و از داخل جمجمه به حفره بینی راه پیدا می‌کند. در واقع از یک محیط استریل وارد یک محیط آلوده می‌شود که مشکلات بسیاری را به دنبال دارد. یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌هایی که در این حالت ایجاد می‌شود، عفونت مغزی یا مننژیت است. نشت مایع مغزی ممکن است در اثر شکستگی قاعده جمجمه در بخش استخوان‌های مربوط به عناصر شنوایی نیز رخ دهد که در این صورت بیمار نشت مایع مغزی نخاعی را از سمت گوش خود دارد.
تومورهای هیپوفیز: بخش عمده‌ای از تومورهای مغزی، تومورهای هیپوفیز هستند که جزو تومورهای قاعده جمجمه محسوب می‌شوند. در این حالت برای خارج کردن تومورها از جراحی قاعده جمجمه استفاده می‌شود.
ضایعات عروقی: به گشاد شدن دیواره رگ آنوریسم گفته می‌شود که در آن بخشی از رگ برجسته شده و خون در داخل آن جمع می‌شود. زمانی که این اتفاق در عروق مغز رخ دهد، می‌گوییم آنوریست مغزی رخ داده است که بسیار خطرناک است. آنوریسم قبل از پاره شدن باید مورد عمل جراحی قرار گیرد، در غیر این صورت خون در داخل مغز انتشار پیدا کرده و در صورت تداوم منجر به مرگ مغزی می‌شود.
تومورهای عصب‌های جمجمه‌ای: عصب‌های مربوط به بینایی، چشایی، بویایی، شنوایی و … از قاعده جمجمه خارج می‌شوند. این عصب‌ها ممکن است دچار تومور شوند که به این تومورها، شوانوم یا نورینوم گفته می‌شود. بسته به این‌که تومور چه اندازه‌ای دارد و در چه بخشی رشد می‌کند، علائم بیماری متفاوت است. در این شرایط نیر برای خارج کردن تومور، جراحی قاعده مغز انجام می‌شود.
تومورهای پرده‌های اطراف مغز: به پرده‌های اطرف مغز، مننژ گفته می‌شود و تومورهایی که در این بخش ایجاد می‌شوند، مننژیوم نام دارند. با توجه به این که پرده‌ها دورتادور مغز را فرا گرفته‌اند، مننژیوم‌ها می‌توانند در هر نقطه‌ای از جمجمه وجود داشته باشند. در صورتی که مننژیوم در قاعده جمجمه رشد کند، در کف جمجمه منتشر شده و به دلیل حساسیت‌های این بخش، جراحی پیچیده‌تری دارد.
نورالژی: زمانی که یکی از شریان‌ها بر روی عصب‌های جمجمه فشار وارد کند، یک حالت برق‌گرفتگی در بخشی از صورت یا دهان فرد ایجاد می‌کند که به آن نورالژی گفته می‌شود. با توجه به این‌که تقاطع عصب و شریان بیشتر در بخش قاعده جمجمه ایجاد می‌شود، نورالژی نیز در دسته جراحی‌های قاعده جمجمه قرار می‌گیرد. این بیماری معمولا با دارو درمان می‌گردد، اما اگر در مقابل دارو مقاومت کند باید عمل جراحی انجام شود.
بیماری‌های محل اتصال جمجمه و گردن: انواع تومورها، عفونت‌ها، شکستگی‌ها، روماتیسم‌ها و مشکلات مادرزادی که در محل اتصال استخوان جمجمه و ستون فقرات ایجاد شود، در این دسته بیماری‌ها قرار می‌گیرد. محل اتصال شامل استخوان پشت‌سری و دو مهره اول گردن می‌باشد که تقریبا نیمی از حرکات گردن را بر عهده دارد. از این رو، ناحیه بسیار حساسی بوده و باید با دقت و مهارت عمل شود.
سندروم کیاری: سندروم کیاری یک بیماری خاص است که به دلیل تنگی منطقه اتصال جمجمه و گردن یا پایین کشیده شدن مخچه رخ می‌دهد. سندروم کیاری بخش پشتی قاعده جمجمه را درگیر کرده و باعث ایجاد فشار بر روی نخاع، مخچه و ساقه مغز می‌شود.
بیماری‌های چشم: بخش جلوی قاعده جمجمه مربوط به حفره‌های چشمی است. هرگونه مشکلاتی در این بخش ایجاد شود، مربوط به جراحی قاعده جمجمه می‌باشد. با توجه به این‌که چشم یکی از حساس‌ترین عضوهای بدن است و استخوان‌های پیشانی، ابروها و حدقه چشم تاثیر بسیار زیادی بر روی زیبایی صورت انسان دارد، جراحی این بخش باید با دقت بسیاری انجام گیرد.
تومورهای چشم: برای برداشتن تومورهای چشمی، خصوصا تومورهایی که در بخش پشتی چشم قرار دارند، باید جمجمه باز شود که در این‌جا جراحی در بخش قاعده جمجمه انجام می‌شود. برخی از تومورها، چشم و مغز را به طور هم‌زمان درگیر می‌کنند که در این صورت کار کمی سخت‌تر می‌شود.
شکستگی‌های حدقه چشم: در صورتی که حفره چشم دچار شکستگی شود، نیاز به جراحی قاعده می‌باشد تا استخوان‌های شکسته‌شده خارج شود. در غیر این صورت ممکن است استخوان‌ها با حرکات چشم تداخل ایجاد کرده و باعث آسیب به مغز شوند.
تومورهای سینوس‌های اطراف بینی: سینوس‌های اطراف بینی در بین دو حفره چشم، قسمت زیرین و بالای آن‌ها قرار دارند. تومورهایی که در این ناحیه ایجاد می‌شوند، گاهی اوقات به سمت بالا منتشر شده و به قاعده جمجمه می‌رسند و حتی ممکن است استخوان‌های کف جمجمه را تخریب کرده و اطراف مغز را نیز فراگیرند. در این شرایط، جراح ابتدا تومورها را خارج کرده و به ترمیم پرده‌های اطراف مغز و استخوان‌های قاعده جمجمه می‌پردازد که کار بسیار حساس و دقیقی است.
جراحی قاعده جمجمه به روش آندوسکوپی
آندوسکوپی را می‌توان جدیدترین روش جراحی قاعده جمجمه معرفی کرد که زمان جراحی را کمتر کرده و عوارض آن را نیز کاهش می‌دهد. در روش آندوسکوپی جراح جمجمه را باز نمی‌کند، بلکه از یک آندوسکوپ برای جراحی استفاده می‌کند. در این‌جا پزشک آندوسکوپ را از طریق بینی یا دهان وارد بخش قاعده جمجمه کرده و از این طریق به تومورها و ضایعات دسترسی پیدا می‌کند. تومورهای سینوس‌های اطراف بینی، غده هیپوفیز، بخش‌هایی از چشم و … از طریق روش آندوسکوپی قابل جراحی است.
جراحی قاعده جمجمه به روش باز
در این روش پزشک برای درمان بیمار از روش جراحی باز استفاده می‌کند که در این صورت نیاز به شکافتن جمجمه می‌باشد. با این‌که روش آندوسکوپی یک روش بسیار پیشرفته و جدید است، اما گاهی اوقات بیماری طوری است که پزشک مجبور است از طریق جراحی باز بیمار را معالجه نماید. خونریزی ضایعات، بزرگ بودن تومور، چسبندگی به عناصر حیاتی و … برخی از اختلالاتی هستند که با روش آندوسکوپی قابل درمان نیستند. علاوه بر این ممکن است پزشک بخواهد در بخش‌هایی از بدن، مانند قسمت بالایی گردن، از پروتز استفاده کند که در آن صورت باید جراحی باز انجام شود. در این روش نیز پزشک از راه حفره بینی یا دهان به قاعده جمجمه دسترسی پیدا می‌کند. جراحی باز زمان بیشتری طول می‌کشد و کمی خطرناک‌تر از آندوسکوپی است.
مراقبت‌های پس از جراحی قاعده جمجمه
جراحی قاعده جمجمه نیز مانند دیگر جراحی‌ها نیاز به مراقبت‌هایی دارد که البته با توجه به حساس‌تر بودن این منطقه، اهمیت بیشتری نیز پیدا می‌کند. مراقبت‌های پس از جراحی قاعده جمجمه عبارتند از:
- در صورتی که پزشک دارویی را برای بیمار تجویز می‌کند، باید به طور مرتب و سر وقت مصرف شود. از مصرف دارو بدون تجویز پزشک خودداری کنید
- مصرف ایبوبرفن، آسپرین و ناپروکسین تا سه ماه پس از جراحی، ممنوع است.
- حداقل به مدت ۶ روز استراحت مطلق داشته باشید و در سعی کنید بیشتر زمان خود را در رختخواب بگذرانید.
- مراقبت از محل زخم و تمیز نگه داشتن آن یکی از مهم‌ترین مواردی است که باید به آن توجه داشته باشید.
- خانم‌ها توجه داشته باشند که تا بهبود کامل زخم، استفاده از لوازم آرایشی در محل جراحی ممنوع است.
- سعی کنید چند روز اول پس از جراحی حمام نروید. در صورتی که مجبور به انجام این کار شدید، مراقب بخیه‌ها باشید تا خیس نشوند.
- شنا کنار بگذارید و از رفتن به استخر خودداری کنید.
- از مصرف الکل و دخانیات جدا پرهیز نمایید.
- از انجام ورزش‌های سنگین به مدت ۶ ماه خودداری کنید. پس از آن می‌توانید با مشورت پزشک فعالیت‌های خود را از سر بگیرید.
- تا مدتی پس از جراحی، از رانندگی فاصله بگیرید و پشت فرمان ننشینید.
- از سفر کردن با مسافت‌های طولانی خودداری نمایید.
در این بخش در مورد جراحی قاعده جمجمه صحبت کرده و اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دادیم. همان‌طور که گفتیم قاعده جمجمه یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین بخش‌های جمجمه است که جراحی آن نیاز به دقت و تبحر بالایی دارد. در صورتی دچار یکی از اختلالات یا بیماری‌های مربوط به این ناحیه شدید، نگران نباشید. خود را به دست یک جراح ماهر بسپارید و به او اعتماد کنید. با رعایت نکات و توصیه‌های پزشک معالج خود به زودی بهبود یافته و می‌توانید به فعالیت‌های خود از سر بگیرید.
نظرات