هیدروسفالی غیرارتباطی (Non-communicating hydrocephalus) معمولا با نام هیدروسفالی انسدادی (obstructive hydrocephalus) شناخته می‌شود و به معنای انسداد جریان داخل بطنی مایع مغزی نخاعی است. هیدروسفالی انسدادی ممکن است در هر سنی از نوزادی تا سنین پیری ایجاد شود. علائم هر بیمار به سرعت شکلگیری بیماری و حاد بودن آن بستگی دارد. هیدروسفالی حاد معمولا موجب افزایش فشار ناگهانی در داخل جمجمه می‌شود که این عارضه خطرناک می‌تواند موجب مرگ بیمار شود. اما هیدروسفالی مزمن ممکن است حتی هیچ علائمی ایجاد نکند.
چرا انسداد جریان مایع مغزی نخاعی مشکل آفرین است؟
مایع مغزی نخاعی (CSF) مایعی شفاف است که در اطراف مغز و طناب نخاعی قرار دارد. برخی از عملکرد‌های مایع مغزی و نخاعی عبارتند از جذب فشار‌های وارد شده به سر و ستون فقرات، انتقال دادن مواد مغذی به مغز و طناب نخاعی، بیرون راندن مواد زائد و تنظیم فشار در داخل مغز. بدن شما به صورت مداومف مایع مغزی نخاعی را تولید کرده و جذب می‌کند. هر چیزی که موجب اختلال در جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی شود، باعث تجمع زیاد این مایع و افزایش فشار در مغز می‌شود.
درباره هیدروسفالی بیشتر بدانید
هیدروسفالی مغزی زمانی بروز می‌کند که تعادل بین میزان تولید مایع مغزی نخاعی (لینک به نشت مایع مغزی نخاعی) و میزان جذب آن بر هم می‌خورد و یا چگونگی جریان داشتن مایع مغزی نخاعی تغییر می‌کند. بر این اساس که این عدم تعادل چگونه ایجاد شده است، هیدروسفالی به دو دسته تقسیم می‌شود:
غیرانسدادی
هیدروسفالی غیر انسداری یا ارتباطی زمانی رخ می‌دهد که مایع مغزی نخاعی در خارج از بطن‌های مغزی جریان دارد و وارد کانال نخاعی می‌شود اما توسط بافت اطراف مغز و طناب نخاعی به درستی جذب نمی شود. گاهی اوقات این نوع از هیدروسفالی به خودی خود برطرف می‌شود.
انسدادی
هیدروسفالی انسدادی یا غیرارتباطی نیز زمانی رخ می‌دهد که مایع مغزی نخاعی به خوبی بین بطن‌های مغزی و اطراف طناب نخاعی جریان ندارد چرا که در راه جریان این مایع عامل انسدادی قرار گرفته است. انسداد جریان می‌تواند بر اثر توده، تغییر فرم بافت‌ها و یا تنگ شدن و باریک شدن راه‌های جریان مایع باشد.
در موارد نادری ممکن است بافت مغز مقادیر بیش از حد از مایع مغزی نخاعی را تولید کند و بدن نتواند به همان سرعت این مایع را جذب کند که به این حالت، هیدروسفالی بیش تولیدی گفته می‌شود. گاهی اوقات، مانند مواد بروز آسیب شدید، مایع مغزی نخاعی با سرعت بالایی تولید می‌شودکه در صورت عدم درمان به موقع موجب صدمات مغزی شدید می‌شود. در موراد دیگر، مایع اضافی به تدریج تجمع پیدا می‌کند و در نتیجه موجب بروز علائم حاد و آنی نمی شود.
انواع مختلف هیدروسفالی عبارتند از:
هیدروسفالی مادرزادی که از بدو تولد وجود دارد. هیدروسفالی مادرزادی می‌تواند بر اثر اختلالاتی در جریان مایع مغزی نخاعی یا در نحوه تولید و جذب آن باشد. این اختلالات می‌تواند بر اثر عفونت یا تروما در دوران رشد جنینی باشد. این بیماری می‌تواند با سایر مشکلات مادرزادی ستون فقرات در ارتباط باشد.
هیدروسفالی اکتسابی که در هنگام تولد یا بعد از آن رخ می‌دهد و می‌تواند بر اثر عفونت‌هایی مانند مننژیت، خونریزی ، آسیب دیدگی یا یک تومور باشد.
هیدروسفالی با فشار طبیعی که اغلب در افرادی با سن ۵۰ سال یا بالاتر ایجاد می‌شود. هیدروسفالی می‌تواند در مواردی منجر به زوال مغزی شود. این نوع از هیدروسفالی اغلب بعد از حاثه و ضربه دیدن سر ، عفونت یا خونریزی در مغز ایجاد می‌شود.
هیدروسفالی اکس-واکو که بر اثر آسیب مغزی بعد از سکته مغزی یا صدمه یددن مغز روی می‌دهد. این نوع از هیدروسفالی ممکن است خطری جدی برای سلامتی فرد نباشد و در برخی موارد نیازی به اقدام برای درمان آن نیست.
مهم ترین موضوع در درمان موفق تمامی انواع هیدروسفالی‌هاف تشخیص به موقع بیماری و اقدام زودهنگام برای درمان است تا از بروز مشکلات و عوارض بلند مدت بیماری پیشگیری شود.
علت هیدروسفالی انسدادی
هیدروسفالی انسدادی بر اثر هر شرایطی ایجاد می‌شود که جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود می‌کند از جمله:
- ضربه مغزی
- سکته مغزی
- خونریزی یا وجود لخته خون در مغز (هموراژ زیر عنکبوتیه)
- عفونت‌هایی که سیستم عصبی مرکزی را درگیر می‌کنند ( انسفالیت یا مننژیت )
- تومورهای سیستم اعصاب مرکزی (مغز و طناب نخاعی)
- عوارض ناشی از جراحی مغز
هیدروسفالی غیرارتباطی مرتبط با تومور
هیدروسفالی غیر ارتباطی مرتبط با تومور نوعی هیدروسفالی انسدادی است که بر اثر تومور مغزی ایجاد می‌شود. به طور کلی برای انکه مایع مغزی نخاعی بتواند جریان طبیعی خود را داشته یاشد باید بین بطن‌های مغزی حرکت کند. وجود انسداد در راه‌های این جریان منجر به هیدروسفالی می‌شود.
وجود تومور مغزی در نزدیکی یا در درون بطن‌های مغزی موجب انسداد راه مایع مغزی نخاعی می‌شود. در صورتی که تومور به اندازه کافی بزرگ شود، موجب انسداد کامل مایع در بطن مغزی می‌شود. یکی از شایع ترین قسمت‌هایی که در آن این گونه انسداد ایجاد می‌شود، بطن چهارم مغز است. این کانال بسیار باریک است و بنابراین لازم نیست تومور چندان بزرگ باشد که موجب انسداد آن شود. اغلب تومورهایی که در این ناحیه رشد می‌کنند تومورهای پینه آل هستند (مانند پینئوبلاستوما، پیونوسیتوم یا ژرمینوم پینایی) از آنجایی که ناحیه پینه آل درست در پشت مغز میانی قرار دراد، جایی که بطن چهارم مغزی از آن می‌گذرد، رشد تومور در این ناحیه نیز به آسانی موجب انسداد جریان مایع مغزی نخاعی در بطن چهارم می‌شود.
تومورهایی که در قسمت های دیگر مغز قرار دارند، باید بسیار بزرگ تر باشند تا بتوانند انسداد ایجاد کنند. اغلب بطن‌های دیگر مغزی بزرگ هستند و ساختاری غیر منظم دارند. برخی دیگر از انواع تومورهای مغزی که احتمالا می‌توانند انسداد ایجاد کنند عبارتند از پاپیلوما یا کارسینوماهایی مانند اپوندیموما ، کیست کلوئید، مدولوبلاستوما و یا کلروئید پلکسوس.
علائم هیدروسفالی غیر ارتباطی چیست؟
علائم هیدروسفالی در واقع به علت اصلی تجمع مایع مغزی نخاعی، میزان آسیب مغزی و سن بیمار بستگی دارند. شایع ترین علائمی که در اغلب بیماران مشاهده می‌شوند عبارتند از:
- تحریک پذیری بیمار
- حالت تهوع و استفراغ
- سر درد
- تشنج
- تغییر در رفتار و شخصیت
- تغییر در عملکرد ادراکی (مشکل حافظه، توانایی استدلال و فکر کردن، مشکل در تمرکز و توجه)
- مشکلات بینایی (تاری دید، حرکت کنترل نشده چشم)
- مشکل در حفظ تعادل و مشکل در راه رفتن
تشخیص
تشخیص هیدروسفالی معمولا شامل معاینه فیزیکی، معاینه عصبی و عکسبرداری می‌شود. معاینه عصبی معمولا شامل تست بینایی، شنوایی، لامسه، رفلکس‌ها، تعادل بدن، حرکت اعضا، توانایی فکر کردن و حافظه می‌شود. عکسبرداری می‌تواند شامل اسکن ام آر آی ، سی تی اسکن و اولتراسوند (برای نوزادان) باشد که به کمک آن می‌توان شدت هیدروسفالی و احتمالا دلیل آن را تشخیص داد.
با انجام اسکن مغزی معمولا می‌توان علت هیدروسفالی را به دقت مشخص کرد ( مانند وجود تومور یا هر بافت یا ساختار دیگری که موجب انسداد شده است). در برخی از موارد بیمران دارای علائم مشخصه‌ی هیدروسفالی هستند اما در نتایج اسکن مغزی آنها هیچ نشانه ای دیده نمی شود. در این موارد تستی برای اندازه گیری فشار درون جمجمه انجام می‌شود. در این تست یک مبدل درون جمجمه قرار داده می‌شود تا فشار درون جمجمه را اندازه گیری کند.
درمان هیدروسفالی انسدادی
معمولا بدون انجام درمان، علائم بیمار شدت می‌گیرند و می‌توانند منجر به مرگ بیمار شوند. اما انجام درمان جراحی، در بسیاری از بیماران به بهبودی منجر می‌شود اما همه‌ی بیماران نیز به نتایج رضایتبخش نمی رسند. هیچ راهی برای پیش بینی نتایج درمان و اینکه جراحی برای بهبودی بیمار موثر خواهد بود یا نه، وجود ندارد اما به طور کلی افرادی که علائم خفیف تری دارند، شانس درمان بیشتری نیز دارند. در صورتی که با بیرون کشیدن مقداری از مایع مغزی نخاعی، علائم بیمار بهبود پیدا کنند، معمولا انجام جراحی توصیه می‌شود.
روش‌های جراحی مختلفی برای درمان هیدروسفالی وجود دارد:
برداشتن عامل انسدادی
در صورتی که عاملی مانند تومور یا لخته خون موجب انسداد در جریان مایع مغزی نخاعی شده است، لازم است که این عامل انسدادی با جراحی برداشته شود.
جراحی شنت گذاری در بطن مغزی
هدف از انجام این جراحی این است که مایع مغزی نخاعی که در یک بطن مغزی تجمع یافته و مسدود شده، بتواند از بطن مغزی خارج شود و وارد ناحیه بعدی شود تا جذب شود. شنت وسیله ای است که دارای یک لوله نرم و منعطف و یک دریچه است و مایع مغزی نخاعی را از یک قسمت بیرون کشیده و وارد قسمت دیگری از بدن مانند حفره شکمی یا قفسه سینه می‌کند تا در آنجا مایع جذب شده و وارد جریان خون شود. هر شنت دارای سه جزء است:
- یک کاتتر (یا لوله) که وارد بطن مغزی می‌شود.
- یک دریچه که جریان مایع را تنظیم می‌کند.
- یک لوله بلند تر که مایع مغزی نخاعی را به ناحیه دیگری از بدن منتقل می‌کند.
عوارض شنت گذاری
شنت گذاری می‌تواند عوارضی داشته باشد که برخی بلافاصله بعد از عمل و برخی دیگر، هفته‌ها یا حتی سالها بعد از عمل جراحی بروز می‌کنند.
شرایط هر بیمار خاص است و بنابراین بیماران و خانواده انها باید این عوارض احتمالی را در نظر بگیرند. در مورد تمامی سوالات و نگرانی‌های خود از پزشک سوال کنید تا به خوبی بدانید که مزایای این عمل جراحی در برابر معایب آن چیست. خطرات و عوارض احتمالی جراحی عبارتند از:
انسداد : بروز انسداد یکی از شایع ترین مشکلات است. می‌توان انسداد ایجاد شده را در اغلب موارد با انجام جراحی مجدد برطرف کرد. این مشکل در موارد نادری موجب بروز صدمات جدی می‌شود.
عدم کارایی شنت : ممکن است شنت، مقدار بیش از حد کم یا زیاد از مایع مغزی نخاعی را از درون بطن بیرون بکشد . عدم کارایی صحیح شانت به اقدام درمانی فوری نیاز دارد.
ممکن است محل انجام جراحی، شنت یا مایع مغزی نخاعی دچار عفونت شود (مننژیت). علائم عفونت عبارتند از تب خفیف، درد گردن یا شانه‌ها، سرخی و حساسیت به لمس در محل عبور شانت. همچنین ممکن است علائم آنسفالیت مجددا عود کنند. در صورتی که فکر می‌کنید ممکن است دچار عفونت شده باشید لازم است فورا با اورژانس تماس بگیرید یا سریعا به اورژانس نزدیک ترین بیمارستان مراجعه کنید.
جراحی ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم (ETV)
این جراحی، روشی جایگزین برای عمل شنت‌گذاری است و در آن یک جریان جایگزین برای مایع مغزی نخاعی ایجاد می‌شود. در این عمل جراحی، جراح از یک دوربین بسیار کوچک و وسایل جراحی بسیار ظریف، یک کانال دیگر برای عبور مایع مغزی نخاعی ایجاد می‌کند تا مایع از طریق این کانال جریان پیدا کند و بتواند عامل انسدادی را در واقع دور بزند. انجام این جراحی در حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و اغلب بیماران ظرف مدت کوتاهی پس از جراحی بهبودی پیدا می‌کنند. در برخی از موارد ممکن است این کانال بسته شود که در این صورت عمل جراحی باید مجددا انجام شده یا عمل شنت گذاری انجام شود.
خطرات احتمالی این روش
درست است که در هنگام جراحی از وسایل کاملا استریل استفاده می‌شود و داروی انتی بیوتیک به بیمار داده می‌شود اما باز هم احتمال بروز عفونت وجود دارد. بروز عفونت در مایع مغزی نخاعی در واقع همان مننژیت است و به عفونت بافت مغزی نیز، آنسفالیت گفته می‌شود. در اغلب مواردی که عفونت بروز می‌کند، می‌توان آن را با مصرف آنتی بیوتیک درمان کرد. احتمال بروز عفونت کمتر از ۲ درصد است.
با وارد کردن آندوسکوپ درون مغز، خطر بروز هموراژ یا خونریزی وجود دارد. خونریزی ممکن است درون بافت مغز یا در بطن‌های مغزی باشد. خونریزی مغزی در مواردی ممکن است هیچ خطری نداشته باشد و در مواردی دیگر می‌تواند بسیار جدی بوده و حتی منجر به مرگ شود. خطر بروز هموراژی که کشنده است و یا هموراژی که موجب بروز سکته مغزی و فلج بدن می‌شودف کمتر از ۲ درصد است.
لازم است خاطر نشان شود این عوارض و خطرات لزوماً اتفاق نمی افتد و به تجربه پزشک و شرایط بیمار نیز بستگی دارد.
نظرات