ضربه مغزی چه علائمی دارد؟ عوارض و روش های درمان سریع

آسیب ضربه‌ای مغز (TBI)، یک نوع از آسیب مغزی به دست آمده، زمانی رخ می‌دهد که یک آسیب ناگهانی باعث آسیب به مغز می‌شود. آسیب ضربه‌ای مغز می‌تواند زمانی رخ دهد که سر به طور ناگهانی و خشمگینانه به یک جسم برخورد کند یا هنگامی که یک جسم جمجمه را سوراخ کند و وارد بافت مغزی شود. علائم آسیب ضربه مغزی می‌توانند بسته به میزان آسیب مغز خفیف، متوسط تا شدید باشند. فرد مبتلا به آسیب ضربه‌ ای مغز خفیف ممکن است هوشیار باقی بماند یا ممکن است چند ثانیه یا چند دقیقه از دست دادن هوشیاری را تجربه کند.

نیمی از موارد ضربه مغزی در اثر تصادف اتفاق می‌افتد

آسیب ضربه‌ای مغز زمانی رخ می‌دهد که تکان سخت، ضربه، صدمه، یا دیگر آسیب‌های مغزی باعث ایجاد آسیب به مغز می‌شوند. هر سال میلیون‌ها نفر از آسیب‌های مغزی رنج می‌برند. بیش از نیمی از آنها به اندازه کافی بد هستند که افراد باید به بیمارستان بروند. بدترین آسیب‌ها می‌توانند منجر به آسیب یا مرگ مغزی دائمی شود. نیمی از تمام آسیب‌های ضربه‌ای مغزی ناشی از حوادث وسایل نقلیه موتوری هستند. پرسنل نظامی در مناطق جنگی نیز در معرض خطر هستند.

سطوح مختلف ضربه مغزی

میزان شدت ضربه مغزی ممکن است در موارد مختلف متفاوت باشد:

آسیب ضربه‌ای خفیف مغز

آسیب ضربه‌ای خفیف مغز که با عنوان ضربه مغزی نیز شناخته می‌شود، یا شما را بیهوش نمی‌کند و یا به مدت ۳۰ دقیقه یا کمتر شما را بیهوش می‌کند. علائم اغلب در زمان آسیب یا بلافاصله پس از آن ظاهر می‌شوند، اما گاهی اوقات ممکن است برای چند روز یا چند هفته‌ای ایجاد نشوند. علائم آسیب ضربه‌ای خفیف مغز معمولا موقتی هستند و در عرض چند ساعت، چند روز یا چند هفته رفع می‌شوند، اما آنها می‌توانند ماه‌ها یا بیشتر به طول بی‌انجامند.

آسیب ضربه‌ای متوسط مغز

آسیب ضربه‌ای متوسط مغز باعث ایجاد بیهوشی بیش از ۳۰ دقیقه می‌شود. علائم آسیب ضربه‌ای متوسط مغز شبیه به آسیب ضربه‌ای خفیف مغز هستند اما جدی‌تر و طولانی‌تر هستند.

آسیب ضربه‌ای شدید مغز

آسیب ضربه‌ای شدید مغز بیش از ۲۴ ساعت باعث بیهوشی شما می‌شود. علائم آسیب ضربه‌ای شدید مغز همچنین شبیه به آسیب‌های ضربه‌ای خفیف مغز هستند، اما جدی‌تر و طولانی‌تر.

این عارضه به چه علت ممکن است رخ دهد؟

ضربه مغزی به دلایل مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد که این دلایل عبارت‌اند از:

افتادن : افتادن رایج‌ترین علت آسیب ضربه‌ای مغز است، و افتادن باعث ایجاد یک خطر جدی بویژه برای سالمندان می‌شود. هنگامی که یک بزرگتر بر اثر افتادن متحمل آسیب ضربه‌ای مغز می‌شود، اثرات مستقیم آسیب ممکن است منجر به تغییرات هوشیاری بلند مدت، کاهش توانایی عملکرد و تغییر در سلامت عاطفی شوند.

تصادف‌های وسایل نقلیه : تصادفات خودرو یکی دیگر از علل شایع آسیب ضربه‌ای مغز هستند. شما می‌تواند با تعمیر درست، دنبال کردن قوانین جاده، و بستن کمربند ایمنی خطرات را کاهش دهید.

آسیب‌های ورزشی : آسیب‌های ورزشی نیز باعث آسیب ضربه‌ای مغز می‌شوند. شما می‌توانید سر خود را با پوشیدن کلاه و تجهیزات حفاظتی دیگر هنگام دوچرخه سواری، اسکیت در حالت خطی یا انجام ورزشی‌های تماس محافظت کنید.

دلایل دیگر عبارتند از:

• نیروهای غیر مستقیم که مغز را به شدت در داخل جمجمه تکان می‌دهند، مانند امواج شوک ناشی از انفجار میدان جنگ.
• زخم‌های گلوله یا سایر آسیب‌هایی که به جمجمه و مغز نفوذ می‌کنند.

علائم و نشانه‌های ضربه مغزی

علائم آسیب مغزی عبارتند از:

• بیهوشی
• عدم توانایی برای به یاد آوردن علت آسیب یا حوادثی که بلافاصله قبل یا بعد از ۲۴ ساعت رخ داده است.
• گیجی و دستپاچگی
• مشکل یادآوری اطلاعات جدید
• سر درد
• سرگیجه
• تاری دید
• تهوع و استفراغ
• زنگ زدن در گوش‌ها
• مشکل تکلم به طور مربوط
• تغییرات در احساسات و الگوهای خواب

شدت علائم بستگی به این دارد که آسیب خفیف، متوسط یا شدید است.

هنگام بروز ضربه به سر چه باید کرد؟

در صورتی که شما یا شخصی که با شما است دچار ضربه به سر شدید و هرگونه علائم آسیب ضربه‌ای مغز در شما ایجاد شده است، به دنبال توصیه‌های پزشکی باشید، حتی اگر علائم خفیف باشند. در صورتی که کسی بیشتر از ۱ تا ۲ دقیقه بیهوش است و یا کسی که دچار تشنج است، استفراغ مکرر یا علائمی که به نظر می‌رسد با گذشت زمان بدتر می‌شوند دارد، با خدمات اورژانسی تماس بگیرید. همچنین برای کسی که سرش در طول بیرون آمدن از وسیله نقلیه آسیب دیده است و توسط وسیله نقلیه ضربه دیده و یا کسی که از ارتفاع بیش از ۳ متر افتاده است باید به دنبال مراقبت اورژانسی باشید. حتی اگر شما هوشیاری خود را از دست ندهید و علائم شما به سرعت رفع شوند، هنوز هم ممکن است آسیب مغزی رخ داده باشد.

عوارض ضربه به مغز و تأثیر آن بر زوال عقل

در طی ۳۰ سال گذشته تحقیقات، آسیب ضربه‌ای مغز متوسط و شدید را افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و یا نوع دیگری از زوال عقل سالها پس از آسیب‌های اصلی سر مرتبط دانسته‌اند.

یکی از مطالعات کلیدی که نشان دهنده افزایش خطر ابتلا به این بیماری است، نشان داده است که افراد سالمند با سابقه آسیب ضربه‌ای متوسط مغز، ۲.۳ برابر بیشتر در معرض ابتلا به آلزایمر در مقایسه با سالمندانی که سابقه آسیب سر نداشتند، بودند، و کسانی که سابقه آسیب ضربه‌ای مغز شدید داشتند ۴.۵ برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری بودند.

شواهد جدید نشان می‌دهد افرادی که آسیب ضربه‌ای مغز مکرر (ضربه مغزی) یا ضربات متعدد به سر بدون از دست دادن هوشیاری را تجربه کرده‌اند، مانند ورزشکاران حرفه‌ای و جانبازان جنگی، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد عارضه مغزی به نام آنسفالوپاتی مزمن ناشی از ضربه (CTE) نسبت به افرادی که آسیب‌های مکرر مغزی را تجربه نکرده‌اند، هستند.

تحقیقات رایج در مورد چگونگی تغییرات ایجاد شده در علم شیمی مغز توسط آسیب ضربه‌ای مغز، ارتباط بین آسیب ضربه‌ای مغز و ناهنجاریهای پروتئین انگ (بتا آمیلوئید و تاو) مربوط به آلزایمر را نشان می‌دهد.

تشخیص ضربه

ارزیابی‌های متخصصین مراقبت سلامتی معمولا شامل موارد زیر هستند:

• سوالات در مورد شرایط آسیب
• ارزیابی سطح هوشیاری و گیجی فرد
• معاینه عصبی برای ارزیابی حافظه و تفکر، بینایی، شنوایی، لمس، تعادل، واکنش‌ها و دیگر شاخص‌های عملکرد مغز

بسته به ماهیت آسیب ضربه‌ای مغز و شدت علائم، تصویر برداری مغزی با توموگرافی کامپیوتری (CT) ممکن است برای تعیین اینکه آیا خونریزی یا تورم در مغز وجود دارد یا خیر، مورد نیاز باشد.

درمان عارضه ضربه مغزی

درمان بر اساس شدت آسیب است. آسیب‌های ضربه‌ای خفیف مغز معمولا نیاز به هیچگونه درمانی به غیر از استراحت و داروهای مسکن بدون نسخه برای درمان سر درد ندارند. با این حال، فردی که دارای آسیب ضربه‌ای خفیف مغز است، معمولا برای هر گونه علائم مداوم، بدتر شدن یا علائم جدید، باید در خانه بدقت تحت نظارت قرار گیرد. او همچنین ممکن است نیاز به مراجعه‌های بعدی به پزشک نیز داشته باشد.

پزشک ممکن است زمان مناسب بازگشت به کار، مدرسه یا فعالیت‌های تفریحی را تعیین کند. بهتر است فعالیت‌های فیزیکی و فکری که باعث بدتر شدن اوضاع می‌شوند را محدود کنید تا زمانی که پزشک به شما توصیه کند که ادامه دادنشان مشکلی ندارد. اکثر افراد به تدریج به روال عادی باز می‌گردند.

به طور کلی مواردی که لازم است برای درمان ضربه مغزی خصوصا در مواقعی که شدید است انجام شود عبارت‌اند از:

مراقبت اورژانسی فوری

مراقبت‌ اورژانسی برای ضربه مغزی‌های متوسط تا شدید بر روی مطمئن شدن از این که به اندازه کافی اکسیژن و جریان خون کافی وجود دارد، حفظ فشار خون و جلوگیری از هرگونه آسیب به سر و گردن تمرکز دارد.

افراد دارای صدمات شدید ممکن است آسیب‌های دیگری نیز داشته باشند که باید اصلاح شوند. درمان‌های اضافی در اتاق اورژانس و یا واحد مراقبت‌های ویژه یک بیمارستان بر روی کم کردن آسیب‌های ثانویه به علت التهاب، خونریزی یا کاهش اکسیژن به مغز تمرکز خواهند کرد.

داروها

داروها برای محدود کردن آسیب ثانویه به مغز بلافاصله پس از آسیب ممکن است شامل موارد زیر باشند:

داروهای پیشاب آور

این داروها میزان مایع در بافت را کاهش می‌دهند و میزان تولید ادرار را افزایش می‌دهند. داروهای پیشاب‌آور به صورت داخل وریدی به افراد مبتلا به آسیب مغزی داده می‌شود، که به کاهش فشار داخل مغز کمک می‌کند.

داروهای ضد تشنج

افرادی که ضربه مغزی متوسط تا شدید داشته‌اند، در طی هفته اول پس از آسیب در معرض خطر تشنج هستند. ممکن است داروی ضد تشنج در طول هفته اول به منظور جلوگیری از هرگونه آسیب مغزی بیشتر که ممکن است ناشی از تشنج باشد، داده شود. ادامه درمان‌های ضد تشنج تنها در صورت رخ دادن تشنج مورد استفاده قرار می‌گیرند.

داروهای تحریک کننده کما

پزشکان گاهی اوقات از دارو استفاده می‌کنند تا افراد را به طور موقت به حالت کما ببرند، زیرا مغز بی‌هوش نیاز به اکسیژن کمتری برای عملکرد دارد. این امر به ویژه در صورتی که عروق خونی توسط فشار افزایش یافته در مغز فشرده می‌شود و قادر به عرضه مقدار طبیعی مواد مغذی و اکسیژن به سلول‌های مغزی نیستند، مفید است.

جراحی : جراحی اورژانسی ممکن است برای به حداقل رساندن آسیب اضافی به بافت‌های مغز مورد نیاز باشد. جراحی ممکن است برای اصلاح مشکلات زیر مورد استفاده قرار گیرد:

از بین بردن خون لخته شده (هماتوم) : خونریزی خارج یا داخل مغز می‌تواند منجر به مجموعه خون لخته شده (هماتوم) شود که باعث فشار بر مغز و آسیب رساندن به بافت مغزی می‌شود.

تعمیر شکستگی‌های جمجمه : ممکن است جراحی برای تعمیر شکستگی‌های شدید جمجمه یا برای حذف قطعات جمجمه در مغز مورد نیاز باشد.

خونریزی در مغز : آسیب‌های سر که منجر به خونریزی در مغز می‌شوند، ممکن است نیاز به جراحی برای متوقف کردن خونریزی داشته باشند.

باز کردن یک روزنه در جمجمه : جراحی ممکن است برای کاهش فشار داخل جمجمه با تخلیه مایع مغزی نخاعی جمع شده یا ایجاد یک روزنه در جمجمه به منظور ایجاد فضاهای بیشتر برای بافت‌های متورم، مورد استفاده قرار گیرد.

توانبخشی : اکثر افرادی که دچار آسیب قابل توجه مغزی شده‌اند نیاز به توانبخشی دارند. آنها ممکن است نیاز به دوباره یاد گرفتن مهارت‌های پایه مانند راه رفتن و صحبت کردن داشته باشند. هدف، بهبود بخشیدن توانایی‌های خود برای انجام فعالیت‌های روزانه است.

درمان معمولا در بیمارستان آغاز می‌شود و در بخش توانبخشی بستری، یک مرکز درمان مسکونی یا از طریق خدمات سرپایی ادامه می‌یابد. نوع و مدت زمان توانبخشی بسته به شدت آسیب مغزی و اینکه چه بخشی از مغز مجروح شده است، برای همه متفاوت است.

سطح هوشیاری در ضربه مغزی

از دست دادن هوشیاری یک نتیجه مشترک اما هشدار دهنده آسیب ضربه‌ای مغز است. قربانیان آسیب ضربه‌ای مغز ممکن است برای چند دقیقه، هفته‌ها و یا همیشه هوشیاری خود را از دست بدهند. پزشکان برای کمک به تعیین میزان آسیب ضربه‌ای مغز و احتمال دوباره به دست آوردن هوشیاری، یک قربانی آسیب ضربه‌ای مغز را به یکی از شش حالت غیرطبیعی هوشیاری طبقه‌بندی می‌کنند: گیجی، کما، وضعیت نباتی، حالت نباتی پایدار، سندرم قفل شدگی، و مرگ مغزی که به طور مختصر عبارت‌اند از:

گیجی

گیجی حالت مثل خواب طولانی زیاد است که فرد می‌تواند از آن تنها با صدای بلند یا درد شدید بیدار شود. آسیب ضربه‌ای مغز می‌تواند به نواحی اصلی مغز که هوشیاری را کنترل می‌کند آسیب بزند. هرگونه خونریزی یا انباشتگی خون باعث فشار بر این نواحی شدع و موجب آسیب بیشتر می‌شود.

کما

کما یک حالت عمیق بیهوشی است که در آن فرد نمی‌تواند با درد و یا تحریک شدید بیدار شود. جالب اینجاست که فردی که در کما است همیشه خواب یا خموش نیست. گاهی اوقات یک شخص می‌تواند صحبت کند و یا عملکردهای دیگری را انجام دهد که به نظر می‌رسد اقدامات آگاهانه هستند، اما نیستند.

حالت نباتی

قربانیان آسیب ضربه‌ای مغز در حالت نباتی بیهوش و ناآگاه از اطراف خود هستند. آنها ممکن است مدت کوتاهی از هشیاری را ادامه دهند و ممکن است حرکت کنند، ناله کنند یا پاسخ‌های واکنش نشان دهند. حالت نباتی می‌تواند ناشی از آسیب به بخش‌هایی از مغز باشد که تفکر، حافظه، هوشیاری و گفتار (نیمکره مغزی) را کنترل می‌کنند.

حالت نباتی پایدار

حالت نباتی که بیش از ۳۰ روز طول بکشد با عنوان حالت نباتی پایدار شناخته می‌شود. بهبودی از حالت نباتی پایدار بستگی به میزان آسیب مغزی و سن فرد دارد. به طور معمول، افراد جوانتر شانس بهبودی بیشتری نسبت به افراد مسن دارند. بزرگسالان در حدود ۵۰ درصد احتمال بهبودی دارند، در حالی که کودکان در حدود ۶۰ درصد احتمال بهبودی دارند.

سندرم قفل شدگی

سندرم قفل شدگی به طور استثنائی یک حالت خسته کننده هوشیاری برای یک قربانی است. به علت فلج کل بدن، فرد نمی‌تواند ارتباط برقرار کند یا حرکت کند، اما آگاه و بیدار است. برخلاف حالت نیاتی پایدار که در آن تنها قسمتهای بالای مغز آسیب دیده‌اند، سندرم قفل شدگی در اثر آسیب به بخش‌های پایین‌تر مغز که حرکت و تحرک را کنترل می‌کند ایجاد می‌شود. فکر، احساسات، و حافظه دست نخورده هستند.

اکثر بیماران مبتلا به سندرم قفل شدگی می‌توانند با چشمک زدن با چشم‌هایشان ارتباط برقرار کنند. برخی افراد توانایی حرکت برخی عضلات صورت را نیز دارند. اکثر بیماران مبتلا به سندرم قفل شدگی کنترل محرک را دوباره به دست نمی‌آورند.

مرگ مغزی

حالت مرگ مغزی نشان دهنده فقدان عملکرد مغز است. قبل از اینکه تجهیزات مراقبتی اختراع شوند بدن به محض مرگ مغزی می‌مرد. مرگ مغزی غیر قابل برگشت است. فرد مبتلا به مرگ مغزی دارای هیچگونه فعالیت الکتریکی نیست و هیچ شواهد بالینی از عملکرد مغز در معاینه فیزیکی ندارد، بدون پاسخ به درد، فاقد واکنش‌های عصب جمجمه‌ای و بدون تنفس خود به خودی است.

سوالات متداول در مورد ترومای مغز

چند مورد از سوال‌هایی که در این زمینه زیاد مطرح می‌شوند عبارت‌اند از:

آیا کمربند ایمنی و کیسه‌های هوا از آسیب مغزی جلوگیری می‌کنند؟

کمربند ایمنی و کیسه‌های هوا با کاهش شدت آسیب زندگی را نجات می‌دهند. تمام وسایل ایمنی (یعنی کلاه ایمنی، کمربند ایمنی، کیسه‌های هوا و غیره) برای افزایش ایمنی و جلوگیری از آسیب در وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه و حوادث ورزشی حیاتی هستند. به علت استفاده از دستگاه‌های ایمنی، افراد بیشتری از حوادثی که ممکن است موجب مرگ و میر شوند، زنده ماندند. این افزایش بقاء باعث افزایش تعداد افراد مبتلا به آسیب شدید مغزی شده است. علاوه بر سیستم‌های پیشرفته ایمنی، افزایش قابل ملاحظه‌ای در تکنولوژی موجود در اورژانس و پزشکی جراحی مغز و اعصاب نیز موجب کاهش تعداد مرگ و میر ناشی از آسیب مغزی شده است.

افزایش آگاهی ایمنی و تمرین درایت خوب نیز مهم هستند. رانندگی در حالی که تحت تاثیر مواد مخدر یا الکل یا حتی برخی از داروهای تجویزی هستید، احتمال حوادث را افزایش می‌دهد. ما باید از طریق برنامه‌های آگاهی رسانی ایمنی از آسیب‌های مغزی جلوگیری کنیم.

چقدر یک فرد می‌تواند از آسیب شدید مغزی بهبود یابد؟

این بستگی به نواحی‌ای از مغز که آسیب دیده‌اند و میزان آسیب دارد. پنجره‌ای از زمان پس از آسیب وجود دارد که دوره بازیابی خود به خود نامیده می‌شود. این زمانی است که مغز تلاش می‌کند که یاخته‌های عصبی کبود شده را بازیابی و تعمیر کند. این روند هفته‌ها طول می‌کشد و ممکن است برای ماه‌ها پس از زمان آسیب ادامه داشته باشد.

توانبخشی به مغز کمک می‌کند تا مجددا عصب‌های دیگر را به منظور جایگزین آنهایی که مرده‌اند تحریک کند و شبکه کنترل ارتباطی بین یاخته‌های عصبی را دوباره طراحی کند. اغلب افراد باید مهارت‌های فیزیکی و مهارت‌های عملکردی را دوباره یاد بگیرید. از طریق توانبخشی، فرد همچنین یاد می‌گیرد که از استراتژی‌های انطباقی استفاده کند و مهارت‌هایی را برای حل مسائلی که در بهبودی‌شان تجربه می‌کنند مورد استفاده قرار دهد.

مداخله درمانی باید به محض اینکه فرد از نظر پزشکی پایدار شد آغاز شود. فرآیند بهبودی تنها می‌تواند به صورت انحصاری به دلیل پیچیدگی مغز و توانایی آن برای ادامه بازیابی در طول زمان اندازه‌گیری شود. بازگشت مهارت‌های کاربردی برای سال‌ها پس از آسیب ادامه دارد.

چه اتفاقی برای کودکان مبتلا به آسیب شدید مغزی رخ می‌دهد؟

کودکان مبتلا به آسیب شدید مغزی دارای مزیت جوانی هستند. کودکان می‌توانند مغزهای خود را به منظور جایگزینی عملکردهای از دست رفته راحت‌تر از آنچه بزرگسالان می‌توانند با آسیب یکسان انجام دهند تعلیم دهند. با این حال، آسیب مغزی برای کودکان می‌تواند بسیاری از مشکلات شناختی یا یادگیری را ایجاد کند.

علاوه بر این، مشکلات روانشناختی و رفتاری ممکن است بر ورود مجدد به مدرسه و بازگشت به خانواده و همسالان تأثیر بگذارد. بسیاری از کودکان نیاز به توانبخشی دارند که برای رسیدن به موفقیت در محیط مدرسه توسعه می‌یابد. کودکان سالها پس از آسیب دیدگی ممکن است مشکلات ناشی از آسیب مغزی خود را تجربه کنند. در برخی موارد، آسیب اولیه از دست رفته یا نادیده گرفته شده است که می تواند علت تشخیص و درمان نامناسب باشد، مگر اینکه اثرات دراز مدت آسیب اولیه مورد توجه قرار گیرند.