کمردرد یکی از شایع‌ترین دردهاست که اغلب مردم دنیا با آن درگیر بوده و نوعی از آن را در دورانی از زندگی خود تجربه کرده‌اند. کمردرد دلایل مختلفی دارد که یکی از آن‌ها لغزش یا سرخوردگی مهره‌های کمری است. این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که یکی از مهره‌ها ستون فقرات از جای خود حرکت کرده و از روی مهره زیرین جابجا شود. در این مقاله لغزش مهره‌های کمری را معرفی کرده و به دلایل ایجاد، علائم و درمان‌های این عارضه می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
لغزش مهره‌های کمری چیست؟
لغزش مهره‌های کمری که در اصطلاح پزشکی به آن اسپوندیلولیستزیس (Spondylolisthesis) گفته می‌شود، یکی از عوارض شایع مربوط به ستون فقرات است که بر روی مهره‌های کمری تاثیر گذاشته و مشکلاتی را برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند.
همان‌طور که می‌دانید، ستون فقرات دارای ۳۲ مهره است که همه آن‌ها به صورت ستونی بر روی هم ردیف شده و از بخشی از دستگاه عصبی، محافظت می‌کنند. در میان این ۳۲ مهره یک فضای خالی وجود دارد که نخاع از میان آن عبور می‌کند. در صورتی که یکی از این مهره‌ها جابجا شود، مسیر عبوری نخاع تنگ شده و علائمی را در فرد ایجاد می‌کند که مهم‌ترین آن کمردرد است. میزان ایجاد مشکل و علائم بستگی به اندازه جابجایی مهره‌ها دارد و اگر شدید باشد می‌تواند آسیب اعصاب نخاعی و دیسک‌ها را به دنبال داشته باشد.
انواع لغزش مهره‌های کمری
قبل از این‌که بخواهید برای درمان بیماری اقدام کنید، ابتدا باید علت ایجاد آن را بدانید. لغزش مهره‌های کمری دلایلی مختلفی دارد که هرکدام از آن‌ها علائم خاص خود را دارند. سرخوردگی مهره‌های کمر بر اساس علت ایجاد به ۵ دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از:
لغزش ایستمیک: این حالت اغلب در ژیمناست‌‌ها و ورزشکارانی دیده می‌شود که کمر خود را در معرض کشش‌های بیش از اندازه قرار می‌دهند. ضربه وارد شده بخشی از مهره‌های کمری با نام پارس اینتر آرتیکولاریس را دچار آسیب می‌کند که ممکن است لغزش مهره‌های کمر را به دنبال داشته باشد.
لغزش دیسپلازی: این نوع لغزش به دلیل یک عارضه مادرزادی رخ می‌دهد و فرد را از همان کودکی درگیر خود می‌کند. در این‌جا بخشی از مهره‌ها ناقص بوده و شکل‌گیری نامناسبی دارند. این نقص باعث ایجاد ناهنجاری در مفاصل فاست و در نهایت لغزش مهره‌های کمری می‌شود.
لغزش دژنراتیو: لغزش مهره‌های کمری دژنراتیو یا فرسایشی، اغلب در سالمندان اتفاق می‌افتد و معمولا افراد بالای ۵۰ سال را درگیر می‌کند. دلیل این امر تغییرات ستون فقرات ناشی از آرتروز مفصل‌ها، آرتریت یا تنگی کانال نخاعی است که به تدریج ایجاد می‌شود.
لغزش تروماتیک: این نوع لغزش در اثر وارد شدن ضربه اتفاق می‌افتد که ممکن است باعث شکستگی ستون پایه، تیغه یا مفصل فاست شود. در این حالت مهره به سمت جلو حرکت کرده و دچار سرخوردگی می‌شود.
لغزش پاتولوژیک: در لغزش نوع پاتولوژیک مهره‌های ستون فقرات در اثر یک بیماری مانند پوکی استخوان، تومورهای استخوانی، عفونت و … دچار ضعف شده و باعث ایجاد سرخوردگی می‌شوند.
علائم ایجاد لغزش مهره‌های کمری
اغلب مشکلاتی که برای ستون فقرات ایجاد می‌شوند، علائم یکسانی مانند درد کمر، ضعف عضلانی، بی‌حسی پاها و … را به دنبال دارند. به همین دلیل، صرفا با مشاهده علائم نمی‌توان گفت به طور قطع لغزش مهره‌های کمری اتفاق افتاده است. تشخیص درست مستلزم انجام آزمایشات، عکس‌برداری و ام آر آی از ستون فقرات است. افرادی که دچار عارضه لغزش مهره‌های کمری می‌شوند به طور کلی علائمی را در بدن خود مشاهده می‌کنند که عبارتند از:
- فرد بیمار در قسمت پایینی کمر و ناحیه پا احساس درد می‌کند.
- درد ناحیه کمر در هنگام سرفه یا عطسه افزایش می‌یابد.
- احساس گزگز در ناحیه پا که به سمت پایین کشیده می‌شود. این حس ممکن است در یک پا ایجاد شود یا هر دو پا را درگیر کند.
- ضعف عضلانی که اغلب در قسمت‌های پایینی بدن اتفاق افتاده و از باسن تا انگشتان پا را درگیر می‌کند. در این حالت ممکن است فرد با آتروفی عضلانی در این بخش از بدن مواجه شود.
- ایجاد سفتی در ۳ ماهیچه پشت ران که به آن ماهیچه‌های همسترینگ می‌گویند.
- درد شدید زمانی که فرد مدت طولانی ایستاده باشد. این درد در حالت نشستن وجود ندارد.
- اختلالات عصبی، مانند فعالیت‌های خودکار و ارادی بدن که تاحدی تضعیف می‌گردد. در این مورد می‌توان به عدم کنترل ادرار اشاره کرد.
- در برخی موارد شکل ستون فقرات دچار تغییر شده و بدن فرد در حالت قوز قرار می‌گیرد.
- فرد بیمار تعادل خود را از دست داده و در راه رفتن دچار مشکل می‌شود.
تشخیص لغزش مهره ها
با توجه به علائم عنوان شده در لغزش مهره‌های کمری، مشاهده می‌شود که بسیاری از این علائم در سایر بیماری‌های مربوط به ستون فقرات و درد ناحیه کمر، مشترک بوده و تشخیص را کمی مشکل کرده است. از این رو، پزشکان برای تشخیص این بیماری معاینات دقیق انجام داده و برای دریافت اطلاعات بیشتر و ارائه درمان مفیدتر، عکس رادیولوژی یا نتیجه سی‌تی‌اسکن بیمار را بررسی می‌کنند. در ادامه روش‌های تشخیص بیماری را توضیح می‌دهیم.
معاینه فیزیکی: پزشک معالج در جلسه اول مراجعه بیمار در مورد سلامتی او سوالاتی پرسیده و پرونده پزشکی بیمار را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در این موراد حتی سابقه پزشکی دوران کودکی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. علاوه بر این، فعالیت‌های ورزشی که فرد انجام می‌دهد نیز بسیار مهم است و پزشک باید از آن مطلع باشد. پزشک پس از دریافت اطلاعات موردنیاز، بخش پایینی کمر و ستون فقرات بیمار را معاینه کرده و قسمت‌های حساس، محدودیت‌های حرکتی، گرفتگی و ضعف عضلانی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این‌جا حتی نوع راه رفتن فرد نیز می‌تواند به تشخیص درست کمک کند.
عکس رادیوگرافی: برای بررسی شکستگی‌ها احتمالی و تراز مهره‌ها، پزشک عکس رادیوگرافی را برای بیمار تجویز می‌کند. در این‌جا عکس رادیولوژی مهره‌های پایینی کمر از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد و پزشک به دنبال ترک یا شکستگی می‌گردد. در صورتی که شکستگی بین مهره چهارم یا پنجم کمر اتفاق افتاده باشد و فاصله شکستگی‌ها در قسمت بین مفصلی باعث حرکت مهره به سمت جلو شده باشد، تشخیص پزشک لغزش مهره‌های کمری است. عکس رادیوگرافی به تشخیص میزان سرخوردگی و درمان مناسب آن کمک زیادی می‌کند.
سی‌تی‌اسکن: سی‌تی‌اسکن دقت بالاتری نسبت به عکس رادیوگرافی دارد و می‌تواند در تشخیص دقیق‌تر شکستگی کمک کند و لغزش مهره‌ها را به درستی نشان دهد.
ام آر آی: اگر نیاز به دقت بالاتری باشد، پزشک بیمار را به انجام ام آر آی از ناحیه پایینی بدن می‌فرستد. ام آر آی کیفیت بالاتری نسبت به سی‌تی‌اسکن داشته و اطلاعات دقیق‌تری را در مورد بافت‌های نرم بدن نشان می‌دهد. در این حالت، اگر لغزش مهره‌ها باعث فشار بر روی ریشه اعصاب نخاعی شده باشد، با ام آر آی تشخیص داده می‌شود. در این صورت پزشک می‌تواند تصمیم درستی اتخاذ کرده و درمان مناسب‌تری را ارائه دهد.
روش‌های درمان
روش درمانی با توجه به میزان سرخوردگی مهره‌ها و فشاری که بر روی سیستم اعصاب نخاعی وارد کرده‌اند، متفاوت است. اگر سرخوردگی شدید باشد، در همان مرحله اول عمل جراحی انجام می‌شود، در غیر این صورت می‌توان از روش‌هایی مانند بستن کمربند طبی یا حرکات فیزیوتراپی برای درمان استفاده کرد.
درمان دارویی: در مرحله اول، پزشک از درمان دارویی برای کاهش درد یا التهاب ایجاد شده در ناحیه لغزش استفاده می‌کند. داروهای تسکین‌دهنده مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن از جمله موارد تجویز شده در این مرحله هستند. در این بخش تنها کاهش درد و التهاب بیمار مدنظر است و درمانی صورت نمی‌گیرد.
استفاده از پک‌های سرمایی یا گرمایی: کاهش درد موضعی با استفاده از پک‌های سرمایی یا گرمایی از دیگر روش‌های توصیه شده در این عارضه می‌باشد. اگر پس از انجام فعالیت‌های ورزشی دچار درد در ناحیه لغزش شدید، بهتر است از پک سرمایی برای کاهش درد استفاده کنید. پک گرمایی بیشتر خواص درمانی دارد و برای افزایش جریان خون و شل شدن عضلات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
استفاده از کمربند طبی: همان‌طور که می‌دانید، بیشترین وزن بدن بر روی گودی کمر است. از این رو، توصیه می‌شود حتی زمانی که هیچ مشکلی در ناحیه کمری ندارید، طرز درست نشستن، ایستادن و خوابیدن را رعایت کرده و از بلند کردن اجسام سنگین یا انجام کارهایی که در توان شما نیست، بپرهیزید. رعایت این نکات زمانی که در وضعیت آسیب‌دیده قرار دارید و در بخش مهره‌های کمری دچار لغزش شده‌اید، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در این‌جا پزشک یک کمربند طبی برای بیمار تجویز می‌کند تا بتواند بدن او را در حالت صحیح قرار دهد. کمربند طبی به تقویت عضله‌های شکم و کمر کمک کرده و با بی‌حرکت نگه داشتن ستون فقرات، از لغزش بیشتر مهره‌ها و آسیب دیدن دیسک و عصب‌های نخاعی، جلوگیری می‌کند.
تزریق اپیدورال استروئیدی: اگر بیمار درد شدیدی داشته باشید و داروهای مسکن در مقابل درد پاسخگو نباشد، از تزریق داروهای استروئیدی در ناحیه اپیدورال استفاده می‌شود. کورتیزون و لیدوکائین از جمله ضدالتهاب‌هایی هستند که در این نوع درمان تجویز می‌شوند. تزریق این ماده در اطرف اعصاب یا در فضای اپیدورال به کاهش درد کمک کرده و التهابات وارد شده در ناحیه شکستگی را کاهش می‌دهد. اگر درد کاهش یابد، بیمار می‌تواند از درمان‌های غیر جراحی و با استفاده از فیزیوتراپی عارضه ایجاد شده را درمان نماید.
فیزیوتراپی: از دیگر روش‌های درمانی که برای بهبود مشکلات ستون فقرات و دردهای کمری توصیه می‌شود، فیزیوتراپی است. در این‌جا فیزیوتراپ حرکاتی را برای بیمار در نظر می‌گیرد که به تقویت عضلات شکمی و کمری او کمک می‌کند و باعث ایجاد کشش در این نواحی می‌شود. انجام ورزش‌هایی مانند دوچرخه‌سواری یا شنا نیز در کاهش درد و تسریع درمان موثر هستند.
عمل جراحی: زمانی که لغزش وارد شده به اعصاب ستون فقرات فشار وارد کرده باشد، عمل جراحی بهترین راهکار است. عمل جراحی در واقع آخرین راهکار برای درمان عارضه سرخوردگی ستون فقرات محسوب می‌شود و زمانی پیشنهاد می‌گردد که بدن بیمار به روش‌های قبلی جواب نداده و علائم بیماری همچنان وجود دارد. در این‌جا پزشک عمل جراحی را توصیه می‌کند که در آن مهره سر خورده با استفاده پیچ و میله‌های آهنی به مهره‌های کناری متصل می‌شود. اگر لغزش مهره‌ها باعث ایجاد دیسک بین مهره‌ای شده باشد، دیسک نیز مورد عمل جراحی قرار می‌گیرد.
روش‌های پیشگیری از لغزش مهره‌های کمری
در بخش بالا انواع لغزش مهره‌های کمری را نام بردیم و دیدیم که هرکدام از آن‌ها علت متفاوتی داشتند. به طور کلی دلایل سرخوردگی مهره‌های کمری را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
- اختلال مادرزادی
- افزایش سن و فرسایش مهره‌ها یا مفاصل
- شکستگی ناشی از ضربه به استخوان‌ها یا مفاصل
- بیماری‌هایی چون تومورهای استخوانی
همان‌طور که مشاهده می‌شود در مورد برخی از دلایل ایجاد لغزش، مانند اختلالات مادرزادی، کاری از دست ما بر نمی‌آید یا نمی‌توانیم از کهولت سن و فرسایش مهره‌ها جلوگیری کنیم. اما می‌توانیم با انجام کارهایی از ضربه دیدن یا شکستگی مهره‌ها پیشگیری کرده یا با تقویت استخوان‌های بدن، فرسایش آن‌ها را کمی عقب‌تر بیندازیم. برای مراقبت بیشتر توصیه می‌کنیم موارد زیر را رعایت نمایید و برای سلامتی بدن خود ارزش بیشتری قائل شوید. مواردی که می‌تواند در پیشگیری از سرخوردگی موثر باشند، عبارتند از:
- درست نشستن و خوابیدن را یاد بگیرید و همیشه بدن خود را در حالت نرمال قرار دهید.
- توجه داشته باشید که بلند کردن اشیای سنگین، مهارت خاص خود را می‌طلبد. اگر قصد انجام کارهای سنگین را دارید، روش درست آن را یاد بگیرید.
- انجام ورزش‌های منظم روزانه و تمرین‌های هوازی برای بدن بسیار مفید بوده به سلامتی انسان کمک می‌کند. پس آن را در برنامه روزانه خود قرار دهید.
- خم کردن یا چرخاندن شدید کمر احتمال آسیب به ستون فقرات را افزایش می‌دهد. از انجام این کارها جدا خودداری نمایید.
- دقت داشته باشید که، بیشتر وزن بدن بر روی کمر قرار دارد. برای حفظ سلامتی کمر و مراقبت از آن، وزن بدن خود را در حالت ایده‌آل نگه دارید.
عارضه سرخوردگی ممکن است در اثر یک حادثه یا ضربه به کمر اتفاق بیفتد. اگر علائم سرخوردگی را در قسمت پایینی کمر خود مشاهده کردید، بهتر است سریعا به پزشک مراجعه کنید و از هرگونه خود درمانی در این زمینه بپرهیزید. به یاد داشته باشید که این بیماری هرچه زودتر پیگیری شود، بهتر است و با روش‌های ساده‌تری چون انجام تمرینات مناسب در منزل یا بستن کمربند طبی درمان می‌شود. در صورتی که سرخوردگی شدید شود می‌تواند به اعصاب نخاعی صدمه وارد کرده و آسیب‌هایی بسیار جدی به دنبال داشته باشد. امیدواریم همیشه سلامت باشید و دچار بیماری و آسیب نشوید.
نظرات