لغزش دیسک ستون فقرات یا اسپوندیلولیستزیس، شامل لغزش مهره نسبت به مهره زیر است. نتیجه از بین رفتن جزئی یا کلی هم ترازی بدنه‌های مهره‌های مجاور است.
تقریباً همیشه، لغزش به سمت جلو در صفحه ساژیتال اتفاق می‌افتد (آنترولیستزیس)، اما همچنین می‌تواند به سمت یک طرف (لاترولیستزیس) یا عقب (پسسترولیستزیس) جهت‌گیری شود. علاوه بر این، در بیشتر موارد، لغزش بر روی مهره پنجم کمری روی استخوان خاجی تأثیر می‌گذارد.
اسپوندیلولیستزیس می‌تواند مادرزادی یا ثانویه به فرآیند‌های پاتولوژیک ماهیت متفاوت باشد. استعداد اصلی با عوامل خطری مانند دژنراسیون مرتبط با سن (به عنوان مثال استئوآرتریت)، حداقل ترومای مکرر، وجود تغییر شکل و فرآیند‌های مبتنی بر تومور مرتبط است.
اسپوندیلولیستزیس در زنان بالای ۴۰ سال شایع‌تر است. جای تعجب نیست که شرایطی مانند یائسگی و پوکی استخوان می‌توانند باعث لغزش مهره‌ها شوند.
پس از تشخیص بیماری، پزشک یا فیزیوتراپیست می‌تواند برنامه ورزشی را پیشنهاد دهد که باعث می‌شود مهره‌ها به سمت جلو سر بخورند و پایدارتر شوند. سایر رویکرد‌ها شامل استفاده از کرست یا بریس ارتوپدی است. در موارد شدید می‌توان از جراحی (آرترودزیس) استفاده کرد که مهره‌های آسیب دیده را مسدود می‌کند.
علائم و نشانه‌های اسپوندیلولیستزیس
اسپوندیلولیستزیس با وجود چندین علامت مشخص می‌شود که می‌تواند شامل موارد زیر باشد.
علائم شایع اسپوندیلولیستزیس؛
علائم نادرتر اسپوندیلولیستزیس؛
- درد پا‌ها
- پارستزی
- سفتی عضلات پشت و گردن
- علامت لرمیت
- تنگی مهره
علائم تصادفی؛
- میوکلونوس
- درد هنگام مقاربت جنسی
- درد شکم
- هضم بد
- ارتوپنه
- بیماری‌های تصادفی
- بیماری گریوز بیسدو
- پلی دیپسی روانی
- پریودنتیت
- دیورتیکولوز
- تومور مقعد
چرا دچار لغزش دیسک ستون فقرات می‌شویم؟
بر اساس علل و پاتوژنز ایجاد اسپوندیلولیستزیس، می‌توان آن را به دو دسته تقسیم کرد:
مادرزادی، زمانی که از بدو تولد وجود داشته باشد. این نوزادان با نقص مفصلی یک مهره به دنیا می‌آیند، معمولاً پنجمین مهره کمری (L۵) که به سمت جلو روی استخوان خاجی میلغزد.
اسکیمیک : هنگامی که به دنبال یک شکستگی استرسی در تنگه مهره رخ می‌دهد، نمونه‌ای از موارد اضافه بار مکانیکی در ورزشکاران است.
بعد از جراحی، یعنی بعد از جراحی روی ستون فقرات.
آسیب‌زا، به دنبال ضربه‌ای مانند تصادف رانندگی، زد و خورد، سرمایه‌گذاری و غیره رخ می‌دهد.
ثانویه به استرس مکانیکی مکرر، مانند افرادی که ورزش‌های خاصی را انجام می‌دهند.
پاتولوژیک: زمانی که به دنبال یک آسیب‌شناسی سیستمیک رخ می‌دهد که به طور ثانویه ستون فقرات را درگیر می‌کند، مانند:
متاستاز تومور مهره‌ای یا نئوپلاسم اولیه استخوان.
بیماری‌های استخوانی مانند پوکی استخوان، بیماری پاژه، سندرم مارفان یا اهلرز دانلوس، آکندروپلازی، استئووژنز ایمپرفکتا، نوروفیبروماتوز، استئومیلیت، آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان، بیماری پات در نتیجه سل استخوانی.
تشخیص لغزش دیسک ستون فقرات
فرآیند تشخیصی از سوابق پزشکی و معاینه فیزیکی استفاده می‌کند که در صورت لروم برخی آزمایشات و تصویر برداری ها نیز استفاده می‌شود.
مواردی که باید چک شوند عبارت‌اند از:
- سابقه خانوادگی آسیب‌شناسی یا مشکلات ستون فقرات
- وجود پاتولوژی سیستمیک درگیر ستون فقرات مانند آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان، لوپوس، اسپینا بیفیدا
- رذائل وضعیتی مانند اسکولیوز، کیفوز یا لوردوز،
- ضربه به ستون فقرات (از تصادفات جاده‌ای، زد و خورد،… )
- فعالیت‌های ورزشی در معرض خطر اسپوندیلولیستزیس.
معاینه فیزیکی متخصص امکان شناسایی علائم و علائم بالینی مشخصه لغزش دیسک ستون فقرات را فراهم می‌کند. مهمتر از همه، علائم دردناک با تمام ویژگی‌های آن بررسی می‌شود (زمانی که ظاهر می‌شود، چه چیزی باعث آن می‌شود، چه چیزی تسکین می‌یابد، اگر حاد یا مزمن، مداوم یا متناوب است،… ).
اگر متخصص مشکوک به وجود لغزش دیسک ستون فقرات شود، از برخی آزمایشات ابزاری زیر کمک می‌گیرد:
- رادیوگرافی از ستون فقرات در حالت عمودی یا تحت بار، در دو برآمدگی. اغلب لازم است که تمرکز معاینه نه تنها به بخش ستون آسیب دیده بلکه به بخش‌های مجاور نیز گسترش یابد.
- ام ار ای ، در مطالعه تغییرات بافت‌های نرم اطراف مهره مانند دیسک، هسته پالپوزوس، غضروف‌های مفصلی و رباط‌های مهره‌ای مفید است.
- سی تی اسکن قفسه سینه و شکم با مطالعه ستون فقرات، در صورتی که بخواهید مشکوک به وجود تومور استخوانی را بررسی کنید.
- الکترومیوگرافی، در صورت بروز علائم عصبی برای ارزیابی رنج اعصاب و تشخیص افتراقی با مشکلات مربوط به عضلانی مفید است.
درمان لغزش دیسک ستون فقرات
درمان می‌تواند پیشگیرانه ،یعنی براساس آموزش وضعیتی و کاهش تنش‌های مکانیکی به ستون فقرات یا علامت دار ،یعنی با هدف کاهش شدت علائم و افزایش کیفیت زندگی باشد:
- استراحت مطلق در حادترین مراحل بیماری
- ماساژ درمانی (مجموعه‌ای از ماساژ‌هایی که توسط متخصصان معتبر مانند فیزیوتراپیست‌ها یا فیزیوتراپیست‌ها انجام می‌شود)
- ژیمناستیک هوازی عملکردی
- فعالیت‌های ورزشی خاص مانند شنا
- استفاده از کیسه آب گرم
- رویکرد ارتوپدی با استفاده از بانداژ، کرست کمری یا کرست،
- TENS و سایر درمان‌های مشابه که توسط متخصصان واجد شرایط انجام می‌شود، علائم دردناک را با نتایج طولانی‌مدت خوب بهبود می‌بخشد.
داروهای مورد استفاده:
- به شکل پچ، پماد یا ژل
- عضلانی یا داخل وریدی
NSAIDهای اصلی ( داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی ) مورد استفاده رایج عبارتند از:
- ایبوپروفن (بروفن،…)
- پاراستامول (Tachipirina، Perfalgan، Efferalgan،… )
- نمک لیزین کتوپروفن (Oki، Arthrosylene،… )
- کتورولاک (تورادول،… )
- دیکلوفناک (Dicloreum، Voltaren،… )
- ناپروکسن (مؤمندول،… )
- نیمسولید (Aulin)
در جدی‌ترین شرایط، در صورت وجود تغییرات آناتومیک غیرقابل جبران، مصرف دارویی دیگر هیچ تأثیری ندارد، به همین دلیل است که ممکن است مداخله جراحی اصلاحی لازم باشد. در بیشتر موارد، آرترودزیس قوس‌های مهره‌های خلفی انجام می‌شود (تکنیک جراحی که به استخوان‌های ستون فقرات اجازه می‌دهد تا برای تثبیت آن به هم متصل شوند).
جراحی لغزش دیسک ستون فقرات
درمان جراحی اسپوندیلولیستزیس زمانی در نظر گرفته می‌شود که:
- علائم بیش از ۶ ماه ادامه دارد.
- درد بدتر می‌شود، مدت زمان افزایش یافته و کنترل آن دشوار است.
- نقص عصبی رخ می‌دهد.
- مداخله برای اسپوندیلولیستزی دژنراتیو به طور کلی در مواردی توصیه می‌شود که درمان محافظه کارانه نتایج مثبتی یعنی کاهش درد و بهبود قدرت اندام تحتانی حداقل به مدت ۶-۳ ماه نداشته باشد.
- علاوه بر کمردرد، نقش دشواری راه رفتن و بدتر شدن کیفیت زندگی مهم است.
- علاوه بر این، علائم نشانه‌ای از بی‌ثباتی مهره‌ها، درد‌های حاد در حین حرکات حتی ساده، به‌گونه‌ای که گویی «خنجر» ناگهانی در ستون فقرات باشد، اغلب پزشک و بیمار را به انتخاب درمان جراحی سوق می‌دهد.
- هدف اصلی رهاسازی و/یا کاهش فشار وارده بر اعصاب و تثبیت مهره‌های درگیر است.
- کاهش لغزش همیشه به این معنا ضروری نیست.
در حال حاضر چندین تکنیک جراحی برای آزاد کردن کانال مهره وجود دارد که عبارتند از:
- جراحی باز سنتی ( لامینکتومی و فیکساسیون با پیچ و میله)؛
- جراحی کم تهاجمی بدون نیاز به باز کردن کانال مهره ( کم فشار غیر مستقیم ).
- همجوشی ستون فقرات به ویژه در مواردی با ناپایداری بالینی-رادیولوژیکی ثابت شده، که در آن درد کمر به حرکت ناهنجار مهره‌ها بین آن‌ها بستگی دارد، ضروری است.
زمان بهبودی پس از جراحی اسپوندیلولیستزیس:
جراحی مدرن کم تهاجمی امکان از سرگیری تقریباً کامل فعالیت های روزانه را در مدت زمان کوتاه، ۲ هفته ، با بهبود کیفیت زندگی و از سرگیری فعالیت های کاری در عرض ۳۰ روز فراهم می کند.
نظرات