جراحی هیدروسفالی کودکان ،عوارض و مراقبت های بعد از عمل

این مقاله به جراحی هیدروسفالی اختصاص دارد . قبل از صحبت درباره این عمل بهتر است با بیماری هیدروسفالی آشنا شوید. سیستم بطنی مغز از چهار بخش تشکیل شده است که بخش اعظمی از مایع مغزی نخاعی را تشکیل می‌دهند که در سر است. دو بخش فوقانی آن بطن چپ و راست نامیده می‌شود. آنها به سومین محفظه یا بطن مغز متصل می‌شوند که به چهارمین محفظه ریخته می‌شود.

مایع مغزی نخاعی یک ماده شبیه به آب است که از مغز در داخل جمجمه محافظت می‌کند. همچنین از ورود مواد ناخواسته به درون مغز جلوگیری می‌کند.

مایع مغزی نخاعی در دیواره‌های بطنی ساخته می‌شود. این ماده سیال از بطن بالا به بطن‌های پایین و سپس در سطح مغز و اطراف نخاع جریان می‌یابد. مایع مغزی نخاعی از روی سطح مغز به جریان خون جذب می‌شود. هیدروسفالی را می‌توان به طور گسترده‌ای به عنوان یک اختلال در تشکیل مایع مغزی نخاعی (CSF)، جریان، یا جذب آن تعریف کرد، که منجر به افزایش حجم این مایع در سیستم عصبی مرکزی (CNS) می‌شود.

از هر هزار کودک یک یا دو نفر به هیدروسفالی مبتلا می‌شوند

هیدروسفالی تجمع مایعات در مغز، یا به معنی دقیق‌تر، تجمع مایع مغزی نخاعی در بطن آن است، که به طور بالقوه باعث افزایش فشار مضر در سر می‌شود. بیشتر بچه‌هایی که دچار این عارضه می‌شوند، به طور مادرزادی آن را داشته‌اند. نسبت این بیماری، یک یا دو نفر در هر ۱۰۰۰ تولد است.

علت هیدروسفالی

هیدروسفالی زمانی رخ می‌دهد که بدن مایع مغزی نخاعی بیشتری نسبت به یک مغز نرمال جذب می‌کند. یک کودک ممکن است با این عارضه متولد شود، اما ممکن است در افراد مختلف در هر سنی اتفاق بیافتد. کودکان بزرگتر یا افراد بزرگسال با رشد غیر طبیعی سر (تومور) یا وارد شدن آسیب به سر، می‌توانند دچار هیدروسفالی شوند.

هیدروسفالی دارای دو دلیل اصلی است: جریان خون به طور کامل مایع را جذب نمی‌کند که به دلیل آسیب دیدن فیلتر مغزی است یا جریان مایع در بطن مسدود شده است.

هر انسداد قابل توجهی در سیستم بطن چپ که مایع مغزی نخاعی در آن وجود داشته باشد، باعث می‌شود که هیدروسفالی در آنجا رخ دهد. این انسداد می‌تواند باعث بزرگ شدن سر شود که به دلیل توقف جریان مایع است و یا می‌تواند به دلیل بازدهی ناکافی سیستم بطن چپ باشد.

ایجاد این منفذ باریک در سیستم بطنی ممکن است در حین رشد کودک در رحم، رخ دهد. آلودگی‌هایی که جمع شده و موجب ایجاد انسداد می‌شود می‌تواند به دلیل عفونت و یا خونریزی (هموراجی) پس از تولد باشد. ایجاد تومور در سر نیز ممکن است جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود کند.

این افزایش مایع باعث افزایش فشار در سر می‌شود. در صورت عدم درمان، با گذشت زمان می‌تواند موجب آسیب مغزی شود.

علائم و تشخیص هیدروسفالی

اگر در دوران بارداری، رشد سر نوزاد شما سریع‌تر از سایر نوزادان باشد، ممکن است دکتر نوزاد شما آزمایش غربالگری هیدروسفالی را سفارش دهد. سردرد و استفراغ نشانه‌هایی از افزایش فشار داخل جمجمه‌ای است که می‌تواند منجر به هیدروسفالی شود.

بررسی نوزادان ممکن است یافته‌های زیر را نشان دهد:

• بزرگ شدن سر (اندازه دور سر ≥۹۸ صدک بر اساس سن)، به ویژه عبور از درصد نرمال در منحنی رشد
• اختلال یا گسترده شدن شکاف در سر
• نمایان شدن رگ ها در پوست سر
• آب آوردن و سفت شدن نرمی سر نوزاد
• نشانه‌ای از آفتاب گرفتگی: مشخصه آن افزایش فشار داخل جمجمه (ICP)؛ انحراف پایین کره چشم، عقب رفتن اندام‌های فوقانی، قابل مشاهده شدن سفیدی صلبیه در بالای عنبیه
• افزایش وزن اندام‌های پشتی (اسپاستیسیتی که به طور عمده بر اندام تحتانی تاثیر می‌گذارد)

کودکان و بزرگسالان ممکن است یافته‌های زیر را در معاینه فیزیکی نشان دهند:

• پاپیلا درم (تورم عصب بینایی)، اگرچه این نشانه، زیاد مشاهده نمی‌شود.
• عدم توانایی حرکت دادن سر به سمت بالا: با توجه به فشار بر روی صفحه پشت سر؛ محدودیت در نگاه کردن به سمت بالا
• راه رفتن ناپیوسته
• بزرگ شدن سر
• فلج عصب ششم به صورت یک طرفه یا دو طرفه (مورد دوم موجب افزایش ICP می‌شود)

درمان هیدروسفالی

رایج‌ترین درمان برای هیدروسفالی، جراحی هیدروسفالی است که در آن با وارد کردن یک شانت بطنی است. شانت یک لوله است که CSF را از بطن به فضای دیگری در بدن تخلیه می‌کند که مایع را جذب کند.
دومین نوع درمان برای هیدروسفالی، ونتیچرالوستومی ثانویه آندواسکوپیک (ETV) است. این روش در مدیریت هیدروسفالی ناشی از اختلال در سیستم بطنی موثرتر است. این روش بیشتر برای بچه‌هایی است که دچار آسیب فیلتر مغزی هستند، که موجب می‌شود مایع مغزی نخاعی به جریان خون منتقل نشود.

جراحی هیدروسفالی

درمان با جراحی، از گزینه‌های درمانی ترجیحی در بیماران مبتلا به هیدروسفالی است.  اکثر بیماران در نهایت با روش شانت مورد درمان قرار می‌گیرند، مانند موارد زیر:

• شانت ونتریکولو پرینتال (VP) (شایع ترین)
• شانت ونتریکولاتریال (VA) (یا “شانت عروقی”)
• شانت لومبوئیتونال: فقط برای ارتباط هیدروسفالی، با فیستول CSF یا پستوتومور سربری استفاده می‌شود.
• شانت ترویلدسن (به ندرت): فقط در هیدروسفالی انسداد یافته (Ventriculocysternostomy) موثر است
• شانت ونتریکولوپرولار (روش دوم درمان): اگر سایر انواع شانت‌های غیرقابل استفاده باشد، استفاده می‌شود.

هیدروفوس پیشرفته با ICP در موارد اضطراری است. روش‌های زیر می‌تواند بر اساس هر مورد خاصی انجام شود:

• خروج مایع بطنی در نوزادان
• تخلیه مایع بطنی در کودکان و بزرگسالان (EVD، تخلیه خارجی بطن)
• ایجاد سوراخ در ناحیه مهره‌های کمر (LP) در هیدروسفالی بعد از هموراژیک و بعد از مننژیت
• شانت VP یا VA

تکرار LP می‌تواند برای موارد هیدروسفالی پس از خونریزی داخل وریدی انجام شود (که می‌تواند خود به خود رفع شود). اگر جذب مجدد، هنگامی که محتوای پروتئین CSF کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر است، باشد، باز جذب خود به خودی، غیر محتمل است. LP را می‌توان تنها در موارد مرتبط با هیدروسفالی انجام داد.

آماده سازی برای جراحی

این که فرزند شما یک شانت یا یک ونتیچرالستومی ثانویه داشته باشد، برای کمک به ما در رسیدن به یک جراحی موفقیت آمیز آماده شوید، و لطفا سابقه پزشکی کامل کودک خود را به ما ارائه بدهید.

در طول جراحی هیدروسفالی

قبل از جراحی، جراح فرزند شما مناسب‌ترین نوع عمل جراحی را انتخاب می‌کند، که می‌تواند شانت یا آندوسکوپی ونتریکولوستومی سوم باشد. جراح مغز و اعصاب در مورد جزئیات عمل، با شما قبل از تاریخ انجام عمل جراحی فرزندتان بحث خواهد کرد، اما در اینجا یک توصیف مختصر آن آورده شده است.

شانت- اولین گام در روش شانتینگ، قرار دادن یک سوند بطنی از طریق جمجمه است که این سوند بطنی یک لوله دارای حفره‌های کوچک است. این سوند به یک شیر سوپاپ متصل شده است که برای تنظیم میزان تخلیه مایع نخاعی استفاده می‌شود.

یکی دیگر از لوله‌های نازک و بلند که دیستال سوند نامیده می‌شود به شیر وصل شده است و لوله‌ای است که مایع مغزی نخاعی را تخلیه می‌کند. سوند و دریچه دیستال زیر پوست کودک شما قرار می‌گیرند.

آندواسکوپی ونتریکولوستومی سوم(ETV) – برای این روش، جراح یک سوراخ کوچک در پایین بطن سوم ایجاد می‌کند به طوری که مایع مغزی نخاعی از آن عبور کرده و از انسداد جلوگیری شده و به مسیر طبیعی منتقل می‌شود.

هر دوی این جراحی‌ها تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و حداقل در یک عمل به مدت یک ساعت و نیم، برنامه ریزی می‌شود.

پس از جراحی هیدروسفالی

فرزند شما بعد از جراحی به بخش مراقبت‌های پس از بیهوشی (PACU) منتقل می‌شود و جراح شما در مورد چگونگی عمل جراحی به شما خبر خواهد داد. هنگامی که به PACU خوانده می‌شوید، می‌توانید فرزند خود را ملاقات کنید.

کودک شما یک تا سه شب بستری خواهد بود و تحت رژیم غذایی خاصی قرار خواهد گرفت (بیهوشی عمومی ممکن است موجب ناراحتی معده شود). کودک شما می‌تواند مرخص شود وقتی که:

• به خوبی می‌خورد و می‌نوشد.
• در هنگام راه رفتن مشکلی ندارد.
• درد او قابل کنترل است
• تخلیه مدفوع و حرکات روده‌ای سالم داشته است.
• قبل از ترک بیمارستان، اطمینان حاصل کنید که قرار ملاقات بعدی را برای دیدن جراحی مغز و اعصاب اطفال در حدود ۱۴ روز پس از عمل، تنظیم کرده‌اید.

مراقبت از کودک در خانه

در اینجا برخی از اطلاعات اساسی برای کمک به مراقبت از کودک در خانه، پس از جراحی آورده شده است.

• درد :  اگر فرزند شما زیر ۴ سال باشد، به طور منظم تایلنون کودکان را برای کاهش دردش، دریافت خواهد کرد. کودکان در سنین بالای ۴ سال ممکن است با تجویز نسخه داروئی تایلنون همراه با کدئین، از بیمارستان مرخص شوند.
• رژیم غذایی :  هنگامی که کودک شما در منزل می‌باشد، او باید رژیم غذایی منظمی داشته باشد. برخی از محدودیت‌ها درست بعد از انجام عمل جراحی وجود دارد، اما از آنجا که فرزند شما چند شب اول را در بیمارستان بستری است، در آن زمان این محدودیت رژیم غذایی اعمال می‌شود.
• مراقبت از زخم و محل جراحی- هر روز محل برش کودک خود را با شامپوی معمولی بشویید.
• فعالیت : کودک شما ممکن است به آرامی فعالیت‌های منظم خود را از سر بگیرد. بسته به اینکه چه وضعیتی دارد، ممکن است فرزندتان بتواند پس از سه تا پنج روز بعد از جراحی به مدرسه یا مهد کودک بازگردد.
• دارو:  به طور معمول هیچ دارویی پس از عمل جراحی هیدروسیفالی داده نمی‌شود. اگر فرزندتان از درد در محل برش شکایت می‌کند، به او تیلنول بدهید.
• حمام کردن:  به طور روزانه زخم را با ملایمت با یک صابون و شامپو بشویید و با آب شستشو دهید. اگر کودک شما معمولا دوش می‌گیرد، ایرادی ندارد. اما تا هنگامی که پوست سر به طور کامل بهبود نیافته است، اجازه ندهید که سر او با وجود زخم مدت زیادی در حمام یا استخر شنا خیس بخورد.
• مراقبت و پیگیری:  حدود ۱۴ روز پس از عمل جراحی، کودک شما یک چکاپ پس از عمل را با بخش جراحی مغز و اعصاب برای بررسی زخم در پیش خواهد داشت. در طی این جلسه، پزشکان تصاویر بیشتری از مغز کودک شما می‌توانند بگیرند. اگر کودک شما در آینده در معرض بیماری قرار گیرد، این کمک خواهد کرد که تشخیص داده شود که آیا عامل بروز آن مشکل هیدروسفالی است از نظر نشانه‌های از هیدروسفالی بررسی کنید. زیرا معمولا علائم مشابهی دارند که موجب جراحی می‌شوند.