دیستونی، نوعی اختلال حرکتی است که در آن فرد دچار انقباض غیرعادی عضلات شده و حرکات غیرمعمولی را از خود بروز می‌دهد. این بیماری می‌تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد، اما معمولا منطقه‌ای خاص را درگیر می‌کند. بیماری دیستونی انواع مختلفی دارد که بر اساس علت بیماری و ناحیه‌ای که درگیر می‌کند، دسته‌بندی می‌شود. در این بخش در مورد بیماری دیستونی صحبت کرده و ضمن معرفی انواع آن، روش‌های درمانی را نیز بیان می‌کنیم. با ما همراه باشید.
دیستونی یک بیماری عصبی است که باعث ایجاد انقباض غیرعادی عضلات و بروز اختلالات حرکتی می‌گردد. این بیماری مغز و اعصاب فرد را درگیر می‌کند و باعث بروز مواردی چون لرزش، حرکات پیچشی و غیر معمول در اندام‌های مختلف بیمار می‌گردد. دیستونی ربطی به مهار‌ت‌های ارتباطی، شناختی و حافظه فرد ندارد و به آسیبی به آن‌ها وارد نمی‌کند.
طبق تحقیقات انجام‌شده در انجمن جراحان مغز و اعصاب آمریکا، حدود ۲۵۰ هزار نفر در سال به بیماری دیستونی مبتلا می‌شوند. در واقع دیستونی سومین بیماری اختلال حرکتی است که اغلب در سنین ۴۰ تا ۶۰ سالگی بروز پیدا می‌کند، اما ممکن است در هر سن دیگری نیز رخ دهد.
انواع بیماری دیستونی
بیماری دیستونی بر اساس علت ایجاد و ناحیه‌ای از بدن که درگیر می‌کند، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. انواع دیستونی بر اساس علت بروز، عبارتند از:
- دیستونی اولیه: دیستونی نوع اولیه علت مشخصی ندارد و به بیماری دیگری مربوط نیست.
- دیستونی ثانویه: دیستونی ثانویه به دیستونی گفته می‌شود که به دلیل تغییرات عصبی یا آسیب‌دیدگی ایجاد شده باشد یا علت ژنتیکی داشته باشد.
انواع دیستونی بر اساس قسمتی از بدن که درگیر می‌شود، عبارتند از:
- دیستونی کانونی یا موضعی: تنها یک بخش از بدن را درگیر می‌کند.
- دیستونی چند کانونی: دو یا چند بخش غیرمرتبط از بدن را درگیر می‌کند.
- دیستونی سگمنتال: دو یا چند بخش مرتبط از بدن را درگیر می‌کند.
- دیستونی عمومی: در این نوع دیستونی بیشتر قسمت‌های بدن از جمله دو پا، درگیر بیماری می‌شود.
- دیستونی نیمه بدن: در این نوع از دیستونی نیمی از بدن درگیر بیماری می‌شود. در واقع یک طرف بدن به طور کامل تحت تاثیر بیماری قرار می‌گیرد.
دیستونی کانونی شایع‌ترین نوع دیستونی است که تنها یک منطقه از بدن را درگیر می‌کند. بخش‌هایی از بدن که تحت تاثیر بیماری دیستونی قرار می‌گیرند، عبارتند از:
دیستونی گردن: دیستونی گردن یا سرویکال، شایع‌ترین نوع دیستونی است که معمولا از سنین میانسالی آغاز می‌شود و عضلات گردن را درگیر می‌کند. از جمله آسیب‌های این دیستونی می‌توان به کج شدن سر و گردن، چرخش گردن و خم شدن سر به سمت جلو و عقب و طرفین اشاره کرد. دیستونی گردن گاهی اوقات خفیف بوده و در برخی مواقع نیز علائم را با شدت بیشتری نشان می‌دهد.
دیستونی نیمه‌صورت: این دیستونی که همی فاسیال اسپاسم نیز نامیده می‌شود، یکی از انواع دیستونی‌های موضعی است که تنها عضلات یک سمت صورت را درگیر می‌کند. در این‌جا اسپاسم‌هایی در صورت رخ می‌دهد که با افزایش خستگی جسمی یا فشار روانی در فرد، بیشتر می‌شود.
پلک زدن غیرارادی: بلفارواسپاسم نوعی از دیستونی که به عضلات چشم و اطراف آن آسیب می‌زند و باعث پلک زدن بیش از حد و غیر قابل کنترل می‌شود. از دیگر علائم این دیستونی می‌توان به حساسیت به نور، سوزش در چشم‌ها و بسته شدن غیرارادی چشم‌ها اشاره کرد. این علائم با گذشت زمان شدیدتر می‌شود تا جایی که فرد دیگر نمی‌تواند حتی به مدت یک دقیقه نیز چشمان خود را باز نگه دارد.
دیستونی اورومدیبولار: این نوع دیستونی مربوط به عضلات فک، دهان و زبان است. از علائم دیستونی اورومدیبولار می‌توان به کج شدن دهان یا زبان، باز و بسته شدن غیرقابل کنترل دهان یا حرکات غیر عادی آن اشاره کرد. اختلال در بلع نیز از جمله عوارض این بیماری است که در برخی از بیماران دیده می‌شود.
دیستونی حنجره: زمانی که بیماری دیستونی عضلات حنجره را تحت تاثیر قرار دهد، به آن دیستونی حنجره یا لارنژیت گفته می‌شود. در این نوع دیستونی عضلات داخلی یا خارجی حنجره فرد دچار اسپاسم شده و باعث آهسته صحبت کردن یا نفس زدن او در حین صحبت می‌شود. در واقع این نوع دیستونی فعالیت‌های صوتی فرد را مورد هدف قرار می‌دهد و باعث از دست رفتن صدای او می‌شود.
کرامپ نویسندگان: همانطور که از نامش پیداست، این نوع دیستونی بر روی توانایی نوشتن فرد تاثیر میگذارد و باعث گرفتگی انگشتان، مچ و بازوی بیمار می‌شود. کرامپ نویسندگان با شغل افراد در ارتباط است. این دیستونی افرادی را درگیر می‌کند که نویسنده بوده‌اند و مدت‌ها به این کار اشتغال داشته‌اند. کرامپ نویسندگان در مورد نوازندگانی که با برخی از آلات موسیقی کار می‌کنند نیز رایج است. در واقع همه کسانی که کارهای پیچیده را به صورت تکراری با دستان خود انجام می‌دهند، در معرض این بیماری قرار دارند.
دیستونی پاسخ دهنده به دوپا: این دیستونی در ابتدا پاهای بیمار را درگیر می‌کند و باعث ایجاد تغییراتی در راه رفتن فرد می‌شود. راه رفتن غیر طبیعی، سفت شدن پاها، خم شدم کف پا و چرخیدن مچ به سمت بیرون از علائم این نوع دیستونی است.
دیستونی تشنجی: در دیستونی تشنجی یا پروکسیسمال، فرد در برخی مواقع دچار حملاتی مانند صرع شده و پس از آن درگیر اسپاسم‌های عضلانی و حرکات غیرعادی بدن می‌شود. استرس روانی، خستگی مفرط، مصرف مشروبات الکلی، مصرف قهوه و حرکات ناگهانی بدن از جمله دلایل ایجاد تشنج در این بیماران است که ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
دیستونی عمومی: نوع دیگری از دیستونی است که معمولا در ابتدای دوران بلوغ کودکان رخ می‌دهد. در این جا علائم دیستونی شامل اسپاسم عضلانی، خمیده شدن غیرطبیعی بدن، چرخش یکی از اندام‌ها و لرزش شدید و ناگهانی، در یکی از اندام‌ها بوده و کم‌کم کل بدن را درگیر می‌کند.
دلایل ابتلا به بیماری دیستونی
همانطور که در بالا اشاره شد، بیماری دیستونی بر اساس علت بروز آن به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود.
- دلایل ابتلا به دیستونی اولیه
دیستونی نوع اولیه معمولا دلیل مشخصی ندارد. بر اساس مطالعات انجام شده، به نظر می‌رسد دلیل این نوع دیستونی ایجاد مشکل و اختلال در منطقه‌ای از مغز با نام بازال گانگلیا باشد. این منطقه مسئول حرکات غیرعادی در فرد است. کافی نبودن انتقال‌دهنده‌های عصبی یا تولید انواع نادرست آن در منطقه بازال گانگلیا، از جمله دلایل بروز دیستونی است. دیستونی اولیه در دیگر بخش‌های مغز نیز رخ می‌دهد و علت برخی از انواع آن نیز وجود ژن‌های معیوب در فرد است.
- دلایل ابتلا به دیستونی ثانویه
قرار گرفتن در برخی شرایط و ابتلا به بیماری‌های مختلف، باعث بروز دیستونی نوع ثانویه می‌شود. از جمله این موارد می‌توان به وجود تومورهای مغزی، فلج مغزی، مسمومیت با منوکسید کربن، کمبود اکسیژن، بیماری‌های هانتینگتون، پارکینسون، ویلسون، ام اس، سکته، ضربات یا جراحت‌های نخاعی و عفونت‌هایی چون آنسفالیت، سل یا ایدز اشاره کرد.
بخش دیگری از دیستونی نوع ثانویه در اثر مصرف دارو ایجاد می‌شوند. فردی که برای اولین بار از یک داروی خاص استفاده می‌کند، ممکن است به آن واکنش نشان داده و دچار بیماری دیستونی شود. البته این نوع دیستونی به راحتی قابل درمان است و مشکلی برای فرد به وجود نمی‌آورد. داروهای نورولپتیک شامل استوفنازین، لوکساپین، پیپراستازین، تیوریدازین، تریفلوپرازین و تریمپرازین، از جمله داروهایی هستند که منجر به این نوع دیستونی می‌شوند. این داروها برای درمان اختلالات حرکتی، بیماری‌های روانی و مشکلات معده تجویز می‌گردند.
علائم دیستونی
علائم دیستونی با توجه به نوع آن و منطقه‌ای از بدن که درگیر می‌کند، متفاوت است. اما در مراحل اولیه نشانه‌هایی را از خود بروز می‌دهد که عبارتند از:
- بیمار پای خود را روی زمین می‌کشد.
- گرفتگی در ناحیه پا که اغلب در خواب بروز پیدا می‌کند.
- بیمار دچار پلک زدن‌های غیر قابل کنترل می‌شود.
- فرد مبتلا به دیستونی در حرف زدن دچار مشکل می‌گردد.
- کشیده شدن گردن به صورت غیر ارادی نیز از دیگر علائم و نشانه‌های بیماری دیستونی است.
- از دیگر علائم بیماری دیستونی، خستگی مفرط می‌باشد که در اثر انقباض دائمی عضلات ایجاد می‌شود.
تشخیص بیماری دیستونی
علائمی که در بالا ذکر شد، از جمله نشانه‌های اولیه بیماری دیستونی می‌باشند. پزشک با معاینه و بررسی علائم، نوع دیستونی را شناسایی کرده و سپس اقدام به انجام آزمایشاتی از بیمار خواهد کرد. آزمایشاتی که برای تشخیص بیماری دیستونی مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از:
- آزمایش خون و ادرار: پزشک با مشاهده نتیجه این آزمایشات، وجود عفونت یا مواد سمی در بدن بیمار را مشخص کرده و به بررسی عملکرد اندام‌های مختلف بدن، از جمله کبد، می‌پردازد.
- آزمایش ژنتیک: یکی از دلایل ابتلا به بیماری دیستونی، وجود ژن معیوب در بدن می‌باشد. آزمایش ژنتیک برای بررسی ژن‌های معیوب، شامل ژن‌های غیرطبیعی و جهش‌یافته، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تجویز لوودوپا: لوودوپا یکی از داروهایی است که برای مهار بیماری دیستونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پزشک این دارو را برای بیمار تجویز می‌کند. در صورتی که علائم بیماری با مصرف دارو بهبود یابد، پزشک تشخیص بیماری دیستونی از نوع اولیه را می‌دهد.
- ام ار آی: همانطور که در بالا بیان شد، آسیب یا تومور مغزی نیز یکی از دلایل ابتلا به بیماری دیستونی است که از طریق عکس‌برداری و ام ار آی تشخیص داده می‌شود.
درمان دیستونی
درمان دیستونی با توجه به نوع و شدت آن، متفاوت می‌باشد. تجویز دارو یکی از راه‌های درمان این بیماری است که با توجه به نوع آن انجام می‌شود. متداول‌ترین داروهای مورد استفاده شامل موارد زیر می‌باشد:
- لوودوپا: در صورتی که دیستونی نوع پاسخ دهنده به دوپا باشد، پزشک داروی لوودوپا را برای بیمار تجویز می‌کند. این دارو باعث افزایش سطح دوپامین بدن شده و از این طریق علائم بیماری را بهبود می‌بخشد. دوپامین، یک انتقال‌دهنده عصبی است.
- سم بوتولینوم: از دیگر داروهایی که در مراحل اولیه بیماری تجویز می‌گردد، سم بوتولینوم نام دارد. این دارو از رسیدن برخی از انتقال‌دهنده‌های عصبی به نقاط آسیب‌دیده جلوگیری کرده و از این طریق مانع از بروز اسپاسم می‌گردد.
- آنتی کولینرژیک: آنتی‌کولینرژیک داروی دیگری است که برای جلوگیری از رسیدن انتقال‌دهنده‌ها به نقاط آسیب‌دیده تجویز می‌گردد. در واقع این دارو از آزاد شدن استیل کولین پیشگیری می‌کند و از این طریق مانع بروز اسپاسم می‌شود.
در صورتی که هیچ‌یک از داروهای استفاده شده پاسخگو نباشد و بیمار هم‌چنان علائم دیستونی را داشته باشد، از شل‌کننده‌های عضلانی برای درمان بیماری استفاده می‌شود. این شل‌کننده‌ها باعث افزایش سطح گاما آمینوبوتیریک اسید، نوعی انتقال‌دهنده‌ی عصبی و شل‌کننده عضلات، شده و از این طریق باعث کاهش انقباض‌های عضلانی می‌گردد. از جمله این شل‌کننده‌ها می‌توان به دیازپام و کلونازپام اشاره کرد که به دو صورت خوراکی و تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
درمان بیماری دیستونی با فیزیوتراپی
درمان دیگری که برای بیماری دیستونی مورد استفاده قرار می‌گیرد، فیزیوتراپی و فعالیت‌های توان‌بخشی است. برای انجام این کار نیز از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که عبارتند از:
- ماساژ درمانی: گاهی اوقات ماساژ برخی از نواحی آسیب‌دیده یا اطراف آن، باعث کاهش علائم شده و به بهبودی بیمار کمک می‌کند. این کار باید توسط افراد متخصص انجام شود.
- درای نیدلینگ (Dry Needling): درای نیدلینگ یا سوزن خشک یک روش درمانی پرکاربرد در فیزیوتراپی است که با استفاده از سوزن‌های کوچک انجام می‌شود. در این روش، فیزیوتراپیست سوزن‌هایی را در نقاط گرفتگی یا حساس بدن فرو می‌کند و از این طریق اسپاسم عضلات و درد را کاهش می‌دهد. گاهی اوقات نیز به سوزن‌ها جریان برق بسیار خفیف وصل می‌شود که تاثیر آن را دو برابر می‌کند.
- منوال‌تراپی: منوال‌تراپی یکی از جدیدترین روش‌های فیزیوتراپی است که با استفاده از دست انجام می‌شود. این کار شامل حرکات کششی بر روی مفاصل و استخوان‌ها می‌باشد که در نهایت باعث رفع گرفتگی و اسپاسم عضلانی می‌گردد.
- دیپ اوسیلیشن (Deep Oscillation): دیپ اوسیلیشن یکی از جدیدترین و پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی فیزیوتراپی است که توسط دستگاهی به همین نام انجام می‌شود. گرما و ارتعاشات ایجاد شده توسط دستگاه دیپ اوسیلیشن، باعث کاهش گرفتگی عضلات شده و در نهایت کاهش درد بیمار را به دنبال دارد.
- گفتار درمانی: در صورتی که بیماری دیستونی حنجره فرد را درگیر کرده باشد، از گفتاردرمانی برای رفع مشکل او استفاده می‌شود.
انواع روش‌های جراحی بیماری دیستونی
در صورتی که هیچ‌یک از روش‌های بالا پاسخگو نباشد، پزشک در نهایت از روش جراحی برای درمان استفاده می‌کند. البته جراحی برای انواع خاصی از دیستونی انجام می‌شود و شامل تمامی بیماران نمی‌گردد. بیمارانی می‌توانند جراحی انجام دهند که:
- بیماری زندگی شخص را تحت تاثیر قرار داده و فعالیت‌های روزمره او را مختل کرده باشد.
- بیماری دیستونی بخش عمده‌ای از بدن فرد را در برگرفته باشد و استفاده از دارودرمانی یا فیزیوتراپی نتیجه‌ای نداشته باشد.
- بیمار مدتی تحت نظر متخصص نورولوژیست قرار گرفته و تمامی اختلالات حرکتی ایجادشده، مورد بررسی قرار گیرد. بیمار در صورتی تحت جراحی قرار می‌گیرد که نوع دیستونی به طور کامل مشخص شود و درمان‌های قبلی نیز بر روی او انجام شده باشد.
در صورتی که بیمار گزینه مناسب جراحی تشخیص داده شود، پزشک اقدام به انجام این کار می‌نماید. جراحی به دو روش تحریک عمیق مغزی یا عصب‌برداری گزینشی انجام می‌شود.
- تحریک عمیق مغزی: در این روش الکترودهایی در بخش‌هایی خاص از مغز کاشته شده و به یک ژنراتور وصل می‌شوند. ژنراتور در سینه‌ی بیمار قرار می‌گیرد و با ارسال پالس‌های الکتریکی به مغز به کنترل انقباضات عضلانی کمک می‌کند.
- جراحی عصب برداری گزینشی: در این روش عضب‌هایی که اسپاسم‌های عضلانی را کنترل می‌کنند، بریده می‌شوند.
در این بخش در مورد بیماری دیستونی صحبت کرده و اطلاعاتی در مورد دلایل ایجاد، علائم بیماری و روش‌های درمان آن در اختیارتان قرار دادیم. دیستونی یک بیماری عضلانی است که باعث بروز حرکات غیرعادی در اندام‌های مختلف فرد می‌شود. متاسفانه این بیماری در مراحل پیشرفته‌تر، درمان قطعی ندارد و راه‌های عنوان شده تنها برای کنترل بیماری و کاهش اسپاسم‌ها و گرفتگی‌ها می‌باشد. البته بیمار می‌تواند با کنترل استرس و نگرانی‌های خود و انجام کارهایی چون مدیتیشن و تنفس عمیق، بیماری خود را تحت کنترل داشته باشند.
نظرات