در بخش انتهایی ستون فقرات و بین استخوان‌های باسن، استخوان کوچکی وجود دارد که به آن دنبالچه می‌گویند. این استخوان کوچک اما محکم، وظایف بسیاری را بر عهده دارد که از بین آن‌ها می‌توان به حفظ حالت درست ستون فقرات، حفظ تعادل انسان هنگام نشستن و تقویت تاندون‌ها اشاره کرد. زمانی که دنبالچه دچار آسیب‌دیدگی شده یا ملتهب شود، باعث ایجاد درد در قسمت پایینی کمر می‌شود که به آن درد دنبالچه یا کوکسیدنی (coccydynia) می‌گویند. در صورت ایجاد کوکسیدنی، فرد در هنگام نشستن، رانندگی یا دوچرخه‌سواری درد شدیدی را در بخش پایین ستون فقرات خود احساس می‌کند که ضربان‌دار بوده و گاهی تا بالای کمر یا قسمت پاها نیز کشیده می‌شود. درد دنبالچه علل مختلفی دارد که در ادامه به بررسی هریک از آن‌ها پرداخته و راه‌های درمان آن را نیز بیان می‌کنیم.
استخوان دنبالچه
در پایین‌ترین بخش ستون فقرات استخوانی شبیه به دم یا دنباله دیده می‌شود که به آن دنبالچه گفته می‌شود. دنبالچه دارای ۳ تا ۵ مهره است که در تعداد آن در افراد مختلف فرق می‌کند. قسمت قدامی این استخوان به سمت جلوی بدن قوس داشته و قسمت خلفی آن به سمت عقب بدن خم می‌شود. قسمت خلفی کمی محدب است و از طریق شیارهایی که دارد به استخوان ساکروم متصل شده است. اطراف این استخوان را نیز عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها فراگرفته‌اند. ماهیچه گلوتس ماکسیموس (gluteus maximus)، ماهیچه کوکسیگیال (coccygeal) و رباط آناکوکسیگیال (anococcygeal) از جمله مواردی هستند که به این استخوان اتصال دارند.
علل درد دنبالچه
دامنه حرکتی استخوان دنبالچه بسیار محدود است. اگر این استخوان در اثر ضربه یا فشار وارد بر آن، بیش از محدوده موردنظر حرکت کند، دچار آسیب‌دیدگی شده و به رباط‌ها، ماهیچه‌ها و تاندون‌های اطراف خود نیز فشار وارد می‌کند و باعث ایجاد التهاب و درد در این ناحیه می‌شود. عواملی که می‌تواند درد دنبالچه را به دنبال داشته باشند، عبارت است از:
نیمه در رفتگی دنبالچه: مهمترین علت درد دنبالچه، نیمه در رفتگی‌هایی است که در اثر ضربه به سمت جلو یا عقب استخوان ایجاد می‌شود. این در رفتگی زمانی ایجاد می‌شود که فرد با باسن زمین بخورد و فشاری را به استخوان دنبالچه وارد کند.
فشار به دنبالچه: نشستن بر روی سطح سفت برای مدت طولانی می‌تواند به دنبالچه فشار وارد کند. برای نشستن سعی کنید از صندلی‌های کوسن‌دار استفاده نمایید یا بر روی تشکچه‌های نرم بنشینید. اسب‌سواری یا دوچرخه‌سواری از جمله ورز‌ش‌هایی است که ممکن است باعث ایجاد فشار بر روی دنبالچه شوند.
بارداری: اندازه استخوان دنبالچه در زنان بلندتر از مردان است که این مسئله باعث فشار بیشتر بر روی آن می‌شود. در حالت کلی می‌توان گفت درد دنبالچه در خانم‌ها ۵ برابر بیشتر از آقایان است. جدای از این مسئله، دوران بارداری و زایمان تاثیر بسیار زیادی بر روی استخوان دنبالچه داشته و آن را با آسیب‌دیدگی و درد مواجه می‌کند. در زمان بارداری هورمون‌هایی در بدن ترشح می‌شود که شل شدن عضلات لگن را به دنبال دارند. این مسئله باعث ضربه زدن به استخوان دنبالچه می‌شود. علاوه بر این، بزرگ شدن جنین، گودی کمر را افزایش داده و فشار بیشتری به استخوان دنبالچه وارد می‌کند.
زایمان: زایمان نیز یکی دیگر از عوامل آسیب‌دیدگی دنبالچه در بانوان است. نوزاد هنگام خروج از رحم، از بالای استخوان دنبالچه عبور می‌کند که این ممکن است به دنبالچه و عضلات و تاندون‌های متصل به آن آسیب وارد کند.
اضافه وزن: چاقی و اضافه وزن باعث افزایش فشار بر روی دنبالچه و آسیب به آن می‌شود. در واقع اضافه وزن باعث می‌شود تا میزان چرخش لگن در حالت نشسته کاهش یابد که در این صورت تمامی فشارها مستقیما بر روی دنبالچه تاثیر می‌گذارد.
عفونت دنبالچه: عفونت‌هایی شامل بیماری زونا در ناحیه کمر یا کیست پایلونیدال، از دیگری عواملی هستند که بر روی استخوان دنبالچه فشار وارد کرده و باعث ایجاد درد در این ناحیه می‌شود. کیست پایلونیدال در اثر شکستن موهای ناحیه لگن ایجاد می‌شود. این نوع عفونت در آقایان به دلیل پرمو بودن لگن، بیشتر از خانم‌هاست.
سندروم عضله بالابرنده: زمانی که عضله بالابرنده مقعد یا تریگر پوینت دچار اسپاسم شود، درد دنبالچه را به دنبال دارد. این درد ممکن است به باسن و نواحی اطراف استخوان دنبالچه نیز نفوذ کند.
علائم و نشانه‌های درد دنبالچه
زمانی که دنبالچه دچار آسیب‌دیدگی شود، دردی را در ناحیه پایین ستون فقرات ایجاد می‌کند که معمولا با نشستن فرد، افزایش می‌یابد. هرچه دنبالچه تحت فشار بیشتری قرار گیرد، درد شدیدتر می‌شود. حالاتی که باعث فشار به دنبالچه می‌شوند عبارتند از:
- زمانی که فرد در حالت نشسته قرار دارد و قصد دارد از جای خود بلند شوند.
- فعالیت‌های ورزشی و تفریحی مانند دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری یا قایق‌سواری که در حالت نشسته انجام می‌شود.
- درد در زمان پریود خانم‌ها، دفع مدفوع و تماس جنسی تشدید می‌شود.
- فعالیت‌هایی چون خم شدن، بلند کرن اجسام، بالا رفتن از پله‌ها، ایستادن طولانی‌مدت از جمله مواردی است که تشدید درد دنبالچه را به دنبال دارد.
راه‌های تسکین درد
در صورتی که با درد دنبالچه مواجه شدید می‌توانید از راه‌های زیر برای تسکین درد استفاده نمایید. راه‌های تسکین درد دنبالچه عبارتند از:
- قرار دادن کیسه یخ در محل درد، باعث کاهش تورم و درد ناشی از آن می‌شود. پس از گذشت چند روز، این کار را با کیسه آب گرم دنبال کنید تا تنش عضلانی ایجاد شده کاهش پیدا کند.
- یکی از مواردی که باعث تشدید درد دنبالچه می‌شود، حرکات روده و دفع سخت به دلیل یبوست است. بهتر است رژیم غذایی خود را کمی تغییر دهید یا از داروهای ملین استفاده کنید تا دچار این مشکل نشوید.
- استفاده از کوسن‌های دوناتی شکل زمانی که در حالت نشسته قرار دارید، باعث کاهش فشار به ناحیه دنبالچه شده و درد را کم می‌کند. تعدادی از این کوسن‌ها تهیه کرده و بر روی صندلی خود در خانه، محل کار و ماشین قرار دهید.
- نشستن طولانی مدت از دیگر موارد فشار بر ناحیه دنبالچه می‌باشد. اگر مجبور هستید چند ساعت متوالی بر روی صندلی بنشینید، سعی کنید حداقل هر یک ساعت یک بار از جای خود بلند شوید و چند قدمی راه بروید.
- بد نشستن و قرار دادن بدن در حالت نامناسب فشار بیشتری را بر روی دنبالچه وارد می‌کند. در هنگام نشستن پاهای خود را بر روی زمین قرار داده و کمرتان را به پشتی صندلی تکیه دهید و سعی کنید حالت طبیعی ستون فقرات را حفظ نمایید.
با توجه به این‌که درد دنبالچه معمولا به دنبال یک ضربه، تومور یا عفونت ایجاد می‌شود، ممکن است بسیار جدی باشد. اگر دچار درد شدید و مستمر بودید باید سریعا به پزشک مراجعه نمایید تا تحت درمان قرار گیرید. موارد اورژانسی درد دنبالچه عبارتند از:
- بی‌حسی در ناحیه دنبالچه
- کبودی قابل توجه در محل درد
- ایجاد تغییر در حرکات بدن
- ایجاد خارش در ناحیه دنبالچه
- افزایش تب
پس از مراجعه به پزشک، ابتدا معاینه انجام شده و سپس سوالاتی از شما پرسیده خواهد شد. پس از آن، پزشک با مشاهده نتیجه رادیوگرافی و ام آر آی، وجود تومور، کیست یا زائده‌های استخوانی را مورد بررسی قرار داده و علت درد دنبالچه را تشخیص می‌دهد.
درمان درد دنبالچه
پزشک پس از بررسی نشانه‌ها و تشخیص علت درد، درمان‌هایی را برای بیمار در نظر می‌گیرد که عبارتند از:
دارو درمانی: اولین راهکاری که برای کاهش درد دنبالچه پیشنهاد می‌شود، تزریق داروهای بی‌حس‌کننده است. تزریق بی‌حس‌کننده‌های موضعی در اطراف استخوان دنبالچه، باعث تسکین درد شده و میزان آن را تا چند هفته کاهش می‌دهد. اگر مفصل ﺳﺎﻛﺮوﻛﻮﻛﺴﻴﮋﻳﺎل یا بورس ایسکیال دچار التهاب شده باشد، برای کاهش درد ناشی از التهاب از داروهای کورتیکواستروئید استفاده می‌شود. برای رباط‌هایی که رگ‌به‌رگ شده یا دچار پارگی جزئی شده‌اند نیز از تزریق پرولوتراپی استفاده می‌شود. پرولوتراپی باعث رشد رباط‌ها و تقویت آن‌ها می‌شود.
جااندازی دنبالچه: در صورتی که علت درد، در رفتگی دنبالچه در اثر ضربه یا زمین خوردن بر روی باسن باشد، از این روش برای درمان استفاده می‌شود. جااندازی دنبالچه یک روش کاملا علمی است که توسط متخصصین طب فیزیکی انجام می‌شود و فرد را از عمل جراحی بی‌نیاز می‌کند. البته در صورتی از این روش استفاده می‌شود که تشخیص دررفتگی به درستی انجام شده و در مورد آن اطمینان حاصل شود. در غیر این صورت ممکن است آسیب‌های جدی را به فرد وارد کرده و درد را تشدید نماید.
فیزیوتراپی: انجام تمرین‌های کششی و ملایم از دیگر راهکارهای کاهش درد دنبالچه است که باید تحت نظر فیزیوتراپیست و با استفاده از توصیه‌ها و راهنمایی‌های او انجام شود. حرکات تجویز شده، فشار و تنش ایجاد شده را کاهش داده و باعث تقویت عضلات اطراف دنبالچه، شامل عضلات لگن و معده، می‌شود. حرکات سبک ایروبیک از جمله فعالیت‌هایی است که جریان خون در منطقه درد را افزایش داده و از طریق آزادسازی اندورفین(endorphins) باعث تسکین درد و التیام ناحیه آسیب‌دیده می‌شود. شل کردن عضلات کف لگن از جمله مواردی است که به کاهش درد دنبالچه کمک می‌کند که این کار از طریق تنفس عمیق و شل کردن عضلات در هنگام ادرار یا دفع، انجام می‌شود. تزریق بی‌حسی موضعی، ماساژ عضلات، استفاده از لیزر و … گزینه‌هایی است که از طرف فیزیوتراپیست توصیه شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شاک‌ویوتراپی: یکی از موثرترین روش‌هایی که برای کاهش درد دنبالچه مورد استفاده قرار می‌گیرد، شاک‌ویوتراپی (ESWT) است. در این روش، امواج شاک ویو بدن را تحریک به تولید مسکن‌های طبیعی می‌کند که این کار باعث تسریع روند ترمیم بافت‌ها و کاهش واکنش‌های التهابی بدن می‌شود.
لیزردرمانی: از دیگر راه‌های کاهش درد و التهاب دنبالچه، تابش اشعه‌ی نور به ناحیه موردنظر است که با طول موج مناسب و خاصی انجام می‌شود. در این‌جا اشعه لیزر، نور را به انرژی بیومکانیکال تبدیل کرده و عملکرد سلول‌ها را به حالت قبلی خود برمی‌گرداند.
جراحی دنبالچه: در صورتی که روش‌‌های بالا جواب ندهد و درد دنبالچه همچنان ادامه داشته باشد، از عمل جراحی برای درمان استفاده می‌گردد. عمل جراحی دنبالچه که کوکسیگکتومی نامیده می‌شود، در دو شکل انجام می‌گیرد. در نوع اول این عمل دنبالچه به طور کامل برداشته می‌شود و در نوع دوم بخشی از دنبالچه از بدن خارج می‌گردد. با توجه به این‌که کوکسیگکتومی ریسک بسیاری بالایی داشته و ممکن است عوارضی چون بی‌اختیاری مدفوع را به دنبال داشته باشد، به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد و آخرین راهکار پیشنهادی است.
در این بخش اطلاعاتی در مورد درد دنبالچه در اختیارتان قرار دادیم و علت‌های ایجاد درد را نیز بیان نمودیم. همان‌طور که مطالعه کردید، درد دنبالچه به علت ضربه‌هایی که آن وارد می‌شود، اتفاق می‌افتد و بیمار را به شدت درگیر می‌کند. با توجه به این‌که پیشگیری بهتر از درمان است، توصیه می‌کنیم همیشه مراقب سلامتی خود باشید و از فعالیت‌ها و کارهایی که باعث آسیب‌دیدگی اندام‌های بدنتان می‌شود، خودداری کنید.
جهت مشاهده ویدئو جراحی دنبالچه به لینک زیر مراجعه نمایید:
نظرات
سلام وقت بخیر عمل دنبالچه ممکن باعث بی اختیاری بشه؟ یا باعث چسبندگی بافت ویا عفونت؟؟ چسبندگی بافت راه درمان داره