عصب سیاتیک بزرگترین و طولانی ترین عصب بدن می باشد که عملکرد عمده آن انقباض عضلانی و قابلیت حسی آن است و قدرت تحرک و حس را در مناطق ران ها، زانوها، پشت ساق پا، پاها و انگشتان فراهم می کند.
عصب سیاتیک از رشته های عصبی در ستون فقرات کمر شروع می شود و از طریق ناحیه باسن از پشت پا تا انگشتان پا امتداد می یابد. این رشته های عصبی از روزنه هایی که روی بعضی از استخوان های کانال نخاعی است و فورامن نامیده می شوند، خارج می گردند. سپس این رشته های عصب موجود در ناحیه کمر به هم پیوند می خورند تا یک رشته عصبی بزرگ را تشکیل دهند که به آن عصب سیاتیک گفته می شود.
عصب سیاتیک در عریض ترین نقطه به اندازه قطر انگشت شصت آقایان است. این عصب در حالت عادی به زیر عضله گلابی شکل می رود و به همین علت است که اسپاسم و گرفتگی در عضله گلابی شکل منجر به بروز علائم درد سیاتیک در پا می شود.
عصب سیاتیک بعد از آن به قسمت پایین ران می رود که در پشت زانو به دو شاخه به نام های عصب درشت نی یا تیبیال و عصب نازک نی مشترک یا پرونئال مشترک تقسیم می‌شود. عصب تیبیال به پشت ساق و سپس کف پا رفته و حس کف پا و حرکت عضلات خم کننده مچ پا را بر عهده دارد. عصب پرونئال در ناحیه زانو به دو شاخه پرونئال سطحی و عمقی تقسیم می شود که هر دو شاخه از جلو استخوان‌های ساق پا به پایین آمده و به پشت پا می روند. عصب پرونئال سطحی بیشتر مسئول حس پشت پا است و عصب پرونئال عمقی حرکت عضلات جلوی ساق پا را تامین می کند.
سیاتیک
سیاتیک یا رادیکولاپتی کمر واژه ای است که به درد ناحیه کمر که به پایین ران، ساق و کف پا انتشار می یابد، گفته می شود. درد عصب سیاتیک معمولا به علت فشرده شدن و یا تحریک شدن اعصاب خارج از کانال نخاعی در قسمتی که اعصاب به هم پیوسته تا عصب سیاتیک را تشکیل دهند، ایجاد می شود. همچنین ممکن است این درد بر اثر فرسایش دیسک و در نتیجه انتشار پروتئین هایی به وجود آید که موجب تحریک عصب سیاتیک می گردد.
درد عصب سیاتیک اغلب موارد یکطرفه و همراه با سوزش، بی حسی و ضعف عضلات پا می باشد. شروع درد ناگهانی و در حین یک حرکت سریع و یا بلند کردن اجسام سنگین بوده و چند روز تا چند هفته طول می کشد. بسته به اینکه فشار به کدام عصب سیاتیک وارد می شود، ممکن است درد در قسمت های متفاوتی از لگن و پاها احساس شود. باید این نکته را مد نظر قرار داد که درد سیاتیک به تنهایی یک بیماری نیست بلکه نشانه ای از عارضه های دیگر است.
علائم درد سیاتیک
درد سیاتیک از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به شرایطی که باعث وقوع آن شده، بستگی دارد. موارد ذیل از شایع ترین علاتم درد سیاتیک می باشد:
- درد گرم شونده در ناحیه باسن
- افزایش درد با ایستادن یا نشستن طولانی مدت
- درد انتشاریابنده از باسن به کمر، پشت ران و ساق
- درد در ناحیه مچ و کف پا
- احساس درد به صورت سوزنی و یا برق گرفتگی
- افزایش درد هنگام سرفه، خنده، کشش و بلند کردن وسایل
- تشدید درد با خم شدن به عقب
- کاهش قدرت عضلانی ساق و کف پا
- عدم کنترل مثانه و روده ها
علل شایع درد
با توجه به اینکه عصب سیاتیک و شاخه های آن در هر نقطه از مسیر عصب از لگن تا نوک انگشتان پا در معرض آسیب هستند ولی شایع ترین علت سیاتیک عارضه ای به نام فتق دیسک است. بین مهره های کمری، بالشتکی به نام دیسک وجود دارد که اطراف آن از جنس غضروف و وسط آن از جنس ماده ای ژله مانند است که با افزایش سن، دیسک سخت تر و ضخامت آن کمتر می شود و فشارهای نابجا باعث پارگی حلقه غضروفی و خارج شدن ماده ژله ای مرکز دیسک و در نتیجه باعث فشار بر روی عصب سیاتیک گردیده که به این حالت فتق دیسک گفته می شود.
از علل دیگر سیاتیک می توان به آرتریت و تغییر شکل مهره ها، لغزیدن مهره ها بر روی هم، اختلال عروقی، ضربه های ناگهانی، تومور درون ستون فقرات، عفونت و التهاب اشاره کرد. بطور کلی هر علتی که موجب تحریک و یا التهاب عصب سیاتیک شود، می تواند موجب درد سیاتیک در فرد گردد.
عوامل دیگر افزایش درد سیاتیک
عوامل دیگری علاوه بر علل یاد شده می توانند موجب افزایش درد سیاتیک گردد که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- افزایش سن
با افزایش سن فرد، دیسک ها دچار فرسودگی می شوند. تغییرات آرتروزی باعث تنگی سوراخ های عصبی می شوند که می تواند باعث فشار به ریشه های عصب سیاتیک بشوند.
- چاقی
چاقی در فرد موجب فشار بر ستون فقرات و در نهایت باعث فشار به ریشه های عصب سیاتیک می گردد.
- نوع شغل
افرادی که در شغل شان مجبور هستند که به طرفین بچرخند یا اجسام سنگین را بلند کنند و یا رانندگی های طولانی مدت داشته باشند، بیشتر در معرض ابتلا به دیسک کمر و درد سیاتیک هستند.
- نشستن طولانی
افرادی که در حین کار برای مدت طولانی مجبور به نشستن هستند، مستعد درد سیاتیک می باشند.
- دیابت
اختلال در سیستم عصبی در بیماران دیابتی بسیار شایع است. سندروم عصب سیاتیک یکی از بیماری های عصبی در این دسته از افراد می باشد.
پیشگیری از درد سیاتیک
با انجام ورزش های منظم و تقویت عضلات شکم و اطراف ستون فقرات، انجام ندادن حرکات سریع و چرخشی ناگهانی، حفظ وزن مناسب، خودداری از نشستن به مدت طولانی، خودداری از نشستن به شکل چهار زانو و خودداری از بلند کردن و حمل اشیاء به شیوه نادرست، می توان از دردهای سیاتیکی پیشگیری نمود.
درمان درد سیاتیک
درمان های موثر زیادی برای کاهش درد سیاتیک وجود دارد و اکثر مبتلایان به درد سیاتیک نیازی به جراحی ندارند و تقریبا نیمی از آنها طی ۶ هفته فقط با استراحت و دارو بهبود می یابند. با این وجود در صورت تشدید درد یا پایدار بودن علائم درد سیاتیک، می توان به درمان های متعدد موجود روی آورد. اگرچه میزان تاثیرپذیری بسیاری از این درمان ها در بهبود درد سیاتیک کاملا مشخص نیست.
روش های درمان سیاتیک شامل انجام ورزش و تمرین های کششی ، استراحت محدود، کمپرس های سرد و گرم، فیزیوتراپی، استفاده از داروها، تزریق در ستون فقرات و جراحی می باشند.
ورزش و تمرین های کششی
ورزش های ساده ای مانند پیاده روی های کوتاه و تمرین های کششی ملایم در ناحیه کمر می تواند موجب تسکین درد سیاتیک و تقویت عضله های نگهدارنده ی پشت بدن شوند.
استراحت محدود
معمولا استراحت محدود به مدت سه روز بر روی تشک یا سطح سفت و محکم تاثیر بسزایی در تسکین درد سیاتیک دارد. استراحت مطلق و طولانی مدت غالبآ مضر و غیر ضروری بوده و توصیه نمی گردد.
کمپرس های سرد و گرم
یکی از روش های کاهش درد سیاتیک استفاده از کمپرس های سرد و گرم بر روی قسمت های پایین کمر می باشد. استفاده متناوب از کمپرس های سرد و گرم در طول روز و به دفعات، نتیجه بهتری را به دنبال دارد. البته هنوز شواهد اثبات شده ای مبنی بر تاثیر گرما یا سرما بر درمان درد سیاتیک وجود ندارد.
فیزیوتراپی
چنانچه درد با درمان های ساده و خانگی تسکین نیافت، می توان به یک متخصص فیزیوتراپ مراجعه نمود. فیزیوتراپ می تواند با اقداماتی نظیر گرم کردن، تحریک الکتریکی، استفاده از میدان الکتریکی، کشش و ورزشهای مخصوص، به بهبود وضعیت بدن جهت کاهش فشار به عصب سیاتیک کمک نماید. وی همچنین می تواند به بیمار چگونگی بهبود دادن به حالت اندامی و روش کاهش فشار وارده بر پشت بدن را آموزش دهد.
استفاده از داروها
داروهای تسکین دهنده درد مانند استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن در کاهش درد سیاتیک بسیار مفید هستند. البته باید توجه داشت که نباید از این داروها به مدت طولانی بدون مشورت با پزشک استفاده نمود. اگر داروهای ذکر شده موثر واقع نشوند، پزشک معالج ممکن است داروهای قوی تری را تجویز کند. بعضی از داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای مانند آمی تریپتیلین و داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین نیز موثر هستند.
تزریق در ستون مهره‌ها
اگر روش های تسکین درد کارآمد نباشند، پزشک عمومی بیمار را برای انجام تزریق داروی بی حسی موضعی و یا کورتیکواستروئید درون ستون فقرات، به یک متخصص ارجاع می دهد. در این روش دارو بطور مستقیم وارد ناحیه ی ملتهب اطراف اعصاب ستون فقرات می شود تا از فشار بر روی عصب کاسته شود و درد بطور موقت تسکین یابد.
عمل جراحی
جراحی در موارد انگشت شماری به منظور اصلاح مشکلی در ستون فقرات توصیه می گردد که علت بروز علائم درد سیاتیک می باشد. نوع جراحی پیشنهادی به علت درد سیاتیک بستگی دارد. به عنوان مثال می توان به جراحی دیسککتومی (برداشتن دیسک ستون فقرات) که در آن بخشی از دیسک برجسته ی وارد کننده فشار به عصب برداشته می شود و یا جراحی فیوژن (جوش دادن) که در آن مهره ای که از جای خود لغزیده و بیرون زده شده است را به وسیله پیچ و مهره های مخصوص، به مهره دیگری برای از بین بردن ناپایداری، درد و حرکت بین مهره ها و ثبات آنها جوش داده می شود، اشاره نمود.
نظرات