گوژپشتی یا کیفوز (Kyphosis)، نوعی انحراف در ستون فقرات است که باعث می‌شود بخشی از ستون فقرات به سمت بیرون خم شود. گوژپشتی مربوط به سن خاصی نیست و ممکن است برای افراد در سنین مختلف رخ دهد، اما اغلب در دوران بلوغ اتفاق می‌افتد. این بیماری یکی از رایج‌ترین اختلالات ستون فقرات محسوب می‌شود که معمولا مشکلی را برای فرد ایجاد نمی‌کند، اما اگر کیفوز بسیار شدید باشد، موجب تغییر شکل ستون فقرات شده و درد را برای بیمار به همراه دارد. علاوه بر این، ممکن است به قفسه سینه فشار وارد کرده و باعث ایجاد اختلالات تنفسی برای فرد گردد. در این بخش به معرفی کیفوز یا گوژپشتی پرداخته و علل ایجاد، علائم و راه‌های درمان آن را معرفی می‌کنیم. ادامه مطلب را دنبال نمایید.
علل
کیفوز یک اختلال نسبتا شایع است که معمولا در جوانان و بزرگسالان اتفاق می‌افتد. در این اختلال، بخشی از مهره‌ها با نام توراک (thoracic) حالت عادی خود را از دست داده و حالت مثلثی شکل به خود می‌گیرد. این مسئله باعث می‌شود تا ستون فقرات به سمت جلو خم شود. تغییر حالت توراک دلایل مختلفی دارد که شامل موارد زیر می‌باشد:
- ستون فقرات بیمار به مدت طولانی در وضعیت بدی قرار داشته باشد. این مسئله زمانی پیش می‌آید که فرد به دلیل شغلی که دارد مجبور به نشستن طولانی مدت پشت میز باشد و خود را بر روی میز خم کند. یا در هنگام ایستادن، نشستن و خوابیدن، بدن را در وضعیت نامناسبی قرار دهد.
- تاخیر در رشد و مشکلات مربوط به رشد بدنی از جمله مواردی است که امکان ابتلا به کیفوز را افزایش می‌دهد. در این حالت، کیفوز معمولا از دوران کودکی در فرد وجود دارد.
- سن بالا از دیگر موارد ابتلا به کیفوز می‌باشد. در این زمان ستون فقرات دچار ضعف و سستی شده و امکان تغییر حالت آن وجود دارد.
- فشردگی مهره‌ها بر روی هم، از دیگر عوامل ایجاد کیفوز می‌باشد. این مسئله در صورتی پیش می‌آید که فرد دچار شکستگی در ناحیه ستون فقرات گردد.
از دیگر علل ابتلا به کیفوز یا گوژپشتی می‌توان به عفونت دیسک کمر، روماتیسم ستون فقرات، دیستروپزی عضلانی و تومور نخاعی اشاره کرد.
انواع کیفوز
کیفوز وضعیتی (Postural kyphosis): کیفوز وضعیتی یا خلفی، شایع‌ترین نوع کیفوز است که اغلب در نوجوانان اتفاق می‌افتد و بیشتر دختران را درگیر می‌کند. با توجه به این‌که نوجوانان در سن رشد قرار دارند، بد نشستن و قرار گرفتن در حالت نامناسب، باعث رشد غیرطبیعی ستون فقرات و ماهیچه‌های اطراف آن شده و در نهایت گوژپشتی را به دنبال دارد. کیفوز وضعیتی معمولا پیشرفتی ندارد و مشکلی را در بزرگسالی ایجاد نمی‌کند، اما ممکن است در برخی موارد دردناک باشد. این نوع کیفوز درمان خاصی ندارد و تنها با ورزش کردن و قرار دادن بدن در حالت مناسب بهبود می‌یابد.
کیفوز شوئرمن (Scheuermann’s kyphosis): کیفوز شوئرمن نیز مانند کیفوز خلفی در دوران نوجوانی اتفاق می‌افتد، اما شدیدتر است. در این حالت مهره‌ها خم‌شدگی بیشتری به سمت جلو پیدا می‌کنند که این وضعیت باعث کاهش فضای طبیعی دیسک‌ها و در نهایت خمیدگی ستون فقرات می‌شود. این نوع کیفوز در پسران و افرادی که دارای لاغری بیش از اندازه هستند، شایع‌تر است. در این حالت بیمار با تغییر ساختار ستون فقرات و ورزش قادر به درمان نیست و نیاز به فیزیوتراپی و دارودرمانی دارد. اگر بیمار هم‌چنان در سن رشد باشد، پزشک از بریس برای درمان او استفاده می‌کند.
کیفوز ساختاری (Structural kyphosis): کیفوز ساختاری ربطی به وضعیت غیرطبیعی ستون فقرات و خمیدگی آن ندارد و زمانی اتفاق می‌افتد که کانال نخاعی رشد طبیعی خود را نداشته باشد. در این حالت استخوان‌ها به شکل طبیعی خود رشد نمی‌کنند و حتی ممکن است به هم متصل نیز باشند. در کیفوز ساختاری، بیمار متوجه مشکل نمی‌گردد و بیماری نیز روزبروز پیشرفت می‌کنند تا جایی که فرد دیگر قادر به ایستادن نخواهد بود.
کیفوز مادرزادی (Congenital kyphosis): این کیفور زمانی ایجاد می‌شود که ستون فقرات نوزاد در رحم مادر به خوبی شکل نگرفته باشد. کیفوز مادرزادی با افزایش سن نوزاد شدیدتر می‌شود و مشکلاتی را برای کودک ایجاد می‌کند. بهترین درمان برای این نوع کیفوز، عمل جراحی است که معمولا در سن پایین و قبل از این‌که بیماری در کودک اختلالی ایجاد کند، انجام می‌شود.
هایپر کیفوز (hyper kyphosis): زمانی که کیفوز به دلیل مشکلات ستون فقرات مانند پوکی استخوان، شکستگی نخاع و … رخ دهد، به آن هایپر کیفوز گفته می‌شود. این نوع کیفوز می‌تواند مشکلات دیگری را نیز برای ستون فقرات ایجاد کند.
علائم بیماری کیفوز
همان‌طور که گفتیم، کیفوز یا گوژپشتی یک بیماری شایع است که دو نوع اول آن در بسیاری از افراد رخ می‌دهد. در اغلب موارد کیفوز مشکلی را برای فرد ایجاد نمی‌کند و با ورزش، فیزیوتراپی و قرار دادن بدن در وضعیت نرمال، قابل درمان است. اما اگر کیفوز از انواع شدیدتر آن باشد، فرد باید به پزشک مراجعه نماید تا مورد درمان قرار گیرد. در این‌جا این سوال مطرح می‌شود که چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم و بیماری کیفوز چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟
زمانی که فرد در ستون فقرات خود خمیدگی قابل توجهی مشاهده نماید، باید حتما به پزشک مراجعه کند. در این شرایط ممکن است بیمار با علائمی چون کمر درد مداوم، سفتی و خشک‌شدگی در قسمت پشت بدن، گرفتگی ماهیچه همسترینگ، شانه‌های خمیده، مشکلات تنفسی و خستگی، مواجه شود و در موارد شدیدتر، بیمار در پاهای خود احساس ضعف داشته و حتی حس لامسه خود را نیز از دست بدهد. البته این موارد با توجه به نوع بیماری و میزان شدت آن متفاوت است و در افراد مختلف با یکدیگر فرق دارد. در هر حال، در صورت مشاهده هریک از علائم بالا و هم‌چنین خم‌شدنی در قسمت شانه‌ها یا کمر، حتما به پزشک مراجعه کنید تا هرچه سریع‌تر تحت درمان قرار گیرید.
بیماری کیفوز در صورتی که درمان نگردد، شدت پیدا کرده و عوارضی را برای بیمار به دنبال دارد. این عوارض عبارتند از:
- قوز همیشگی در قسمت ستون فقرات به طوری دیگر قابل درمان نخواهد بود.
- کمر درد مداوم
- احساس ضعف یا بی‌حسی در بازوها و پاها
- تنگی تنفس و ایجاد مشکلات تنفسی
- دست دادن کنترل مثانه
تشخیص
در مرحله اول پزشک به معاینه بیمار پرداخته و سابقه پزشکی او را مورد بررسی قرار می‌دهد. او از بیمار می‌خواهد چند حرکت کششی انجام دهد تا وضعیت ستون فقرات و دامنه حرکتی آن را مشاهده نماید. در این‌جا از بیمار خواسته می‌شود تا بر روی یک سطح صاف دراز بکشد. اگر ساختار ستون فقرات به حالت نرمال درآمد، علت بیماری وضعیت نامناسب بدن تشخیص داده شده و با چند حرکت ساده قابل درمان است. در صورتی که ستون فقرات هم‌چنان حالت منحنی خود را حفظ کند، کیفوز در مراحل شدیدتری قرار داشته و باید بیشتر مورد بررسی قرار گیرد.
در مواردی که میزان گوژپشتی شدیدتر باشد، آزمایشات دیگری نیز برای بیمار تجویز می‌شود که عبارتند از:
تصویربرداری با اشعه ایکس: در این نوع عکس‌برداری، استخوان‌های بیمار از چند زاویه مختلف نشان داده می‌شود. پزشک با دیدن نتیجه، میزان تغییرات و اختلالات ایجادشده بر روی استخوان‌های ستون فقرات را مورد بررسی قرار داده و زاویه خمیدگی را مشخص می‌کند. اگر خمیدگی بیش از ۵۰ درجه باشد، وضعیت غیرطبیعی بوده و باید مورد بررسی بیشتری قرار گیرد.
تصویربرداری ام آر آی: در صورتی که بیمار با علائمی چون درد، بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف در پاها مواجه باشد، پزشک ام آر آی را برای او تجویز می‌کند تا وضعیت اعصاب و کانال نخاعی را مورد بررسی قرار دهد.
آزمایش عملکرد ریه: در مراحل بعدی تشخیص، ممکن است پزشک آزمایش ریه را برای بیمار تجویز کند تا عملکرد دستگاه تنفسی را نیز بررسی نماید.
درمان بیماری کیفوز
پزشک برای درمان مناسب، چند نکته را در نظر می‌گیرد که شامل سن، وضعیت سلامتی، نوع کیفوز، شدت خمیدگی و … می‌باشد. در صورتی که بیمار مبتلا به کیفوز وضعیتی یا شوئرمن باشد، از روش‌های غیر جراحی برای او استفاده می‌شود. درمان‌های غیر جراحی عبارتند از:
فیزیوتراپی: فیزیوتراپی و انجام حرکات ورزشی باعث تقویت ماهیچه‌های شکم و کمر شده و به بهبود ساختار ستون فقرات بیمار کمک می‌کند.
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی: در صورتی که بیمار دچار درد باشد، پزشک در طول مدت درمان داروهایی چون ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن را برای کاهش درد بیمار تجویز می‌کند.
بریس: در صورتی که بیمار در سن رشد باشد، پزشک بریس را برای او تجویز می‌کند. بریس از ستون فقرات پشتیبانی کرده و کمک می‌کند تا بدن به حالت صحیح خود برگردد. پزشک نوع بریس و تعداد ساعات استفاده از آن را نیز برای بیمار مشخص می‌کند.
جراحی گوژپشتی
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، کیفوز وضعیتی و شوئرمن با درمان‌های غیر جراحی بهبود می‌یابند، اما اگر این نوع درمان‌ها تغییری در وضعیت بیمار ایجاد نکند یا فرد دچار کیفوز ساختاری یا مادرزادی باشد، پزشک عمل جراحی را به او پیشنهاد می‌کند. هدف از انجام عمل جراحی کاهش میزان خمیدگی، کاهش درد، ثابت نگه داشتن وضعیت ستون فقرات و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌باشد.
یکی از رایج‌ترین روش‌های جراحی گوژپشتی، اسپینال فیوژن (Spinal fusion) است که در آن چندین مهره به هم جوش داده می‌شود. برای انجام این کار، بین دو مهره‌ی درگیر یک قطعه‌ی استخوانی کوچک با نام گرافت قرار داده می‌شود. این قطعه به مرور زمان رشد کرده و دو استخوان را به هم متصل می‌کند. پزشک برای ثبات بیشتر مهره‌ها از پیچ و مهره‌های فلزی و نوارهای مخصوص نیز کمک می‌گیرد. در نهایت دو مهره به هم متصل شده و به صورت یک مهره عمل می‌کنند. در واقع، پزشک با این کار میزان انحراف ستون فقرات را کاهش داده و با ثابت کردن مهره‌ها، باعث کاهش درد بیمار نیز می‌شود.
روش دیگر جراحی گوژپشتی، روش کیفوپلاستی می‌باشد که از آن برای صاف کردن ستون فقرات استفاده می‌شود. در این روش پزشک یک بالن را وارد مهره‌ها کرده و آن را با یک مایع سفت‌کننده پر می‌کند.
پیشگیری از گوژپشتی
گوژپشتی انواع مختلفی دارد. در صورتی که گوژپشتی مادرزادی باشد یا به دلیل کهولت سن یا بیماری‌های مربوط به ستون فقرات رخ دهد، راهکاری برای جلوگیری از آن وجود ندارد. اما در مواردی که گوژپشتی به دلیل وضعیت نامناسب بدن ایجاد می‌شود، می‌توان از آن پیشگیری کرد. نکاتی که برای پیشگیری از گوژپشتی باید رعایت نمایید عبارتند از:
- به طور مرتب ورزش کنید.
- از دولا راه رفتن و خم کردن سر خود به سمت جلو پرهیز کنید.
- در هنگام نشستن یک چهارپایه زیر پای خود قرار دهید و مراقب انحنای کمر خود باشید.
- اگر زمان زیادی پشت میز می‌نشینید یا با کامپیوتر کار می‌کنید، صندلی مناسبی انتخاب کنید و از کمربندهایی که به نگهداری استخوان‌ها در وضعیت نرمال کمک می‌کنند، استفاده نمایید.
- هرگز روی شکم نخوابید و از یک تشک مناسب برای خواب استفاده کنید.
- در انتخاب کیف دقت کنید و اگر وسایلتان سنگین است، حتما از کوله‌پشتی استاندارد استفاده نمایید.
- در صورتی که متوجه انحنا در ستون فقرات خود شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که درمان بیماری کیفوز در مراحل اولیه بسیار راحت‌تر بوده و احتمال برگشت‌پذیری انحنا نیز بیشتر است.
نظرات