سکته مغزی که به سانحه عروقی مغزی یا CVAمعروف است زمانی رخ می‌دهد که مغز بخشی از خون رسانی خود را از دست داده و همچنین بخشی از بدن که مسوول کنترل سلول‌های مغزی فاقد خون هستند از فعالیت باز می‌ایستند. اگر سکته مغزی ناشی از کاهش جریان خون باشد ایسکمیک و اگر ناشی از خونریزی در بافت‌های مغزی باشد هموراژیک می باشد.
سکته مغزی یک شرایط اورژانسی است چرا که ممکن است منجربه مرگ و یا معلولیت ابدی شوند. راه های مختلفی برای درمان سکته های مغزی ایسکمیک وجود دارد به شرطی که درمان ها در اولین ساعات بعد از بروز علائم سکته مغزی شروع شوند.
پیشگیری و اقدامات اورژانسی دو رکن اساسی برای مقابله با سکته مغزی و عوارض آن
سکته مغزی شرایط اورژانسی است که نیاز به درمان فوری دارد. اقدامات اولیه ممکن است از آسیب مغزی و عوارض بالقوه این ناهنجاری کاهش دهد.
خبر خوشحال کننده این است که سکته مغزی قابل درمان و پیشگیری است. امروزه آمار مرگ و میر ناشی از این حادثه درمقایسه با ۱۵ سال پیش کمتر شده است. گام اول، آشنایی با عوامل پیشگیرانه سکته مغزی و گام دوم آموزش اقدامات اورژانسی لازم برای کمک به شخصی است که دچار سکته مغزی شده است. به این ترتیب می‌توان از بروز بسیاری از عوارض ناگوار ناشی از سکته مغزی ازجمله مشکلات تکلمی جلوگیری نمود.
دلایل سکته مغزی در جوانان و سالمندان
سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که خون رسانی مغز کاهش و یا متوقف می گردد. این امر طبیعتا مغز را از اکسیژن و مواد مغذی محروم کرده و در نهایت منجر به مرگ سلول های مغزی می گردد.
سکته مغزی ممکن است ناشی از انسداد یک رگ (سکته مغزی ایسکمیک)، نشت و یا ترکیدن یک رگ خونی (سکته هموراژیک) باشد. برخی افراد ممکن است به اختلال موقت جریان خون در رگ های مغز (حمله ایسکمیک گذرا یا TIA) مبتلا شوند.
سکته مغزی ایسکمیک
۸۵ درصد از سکته‌های مغزی ایسکمیک یا گذرا هستند. این نوع سکته ها با انسداد و یا تنگ شدن شریان های مغزی رخ داده و اغلب منجر به کاهش شدید جریان خون (ایسکمیک) می‌شوند. شایع ترین سکته‌های مغزی ایسکمیک عبارتند از:
سکته مغزی ترومبوتیک
تشکیل لخته خون در یکی از شریان‌هایی که به مغز خونرسانی می‌کنند اغلب موجب سکته مغزی ترومبوتیک می‌شود. تجمع رسوبات چربی در شریان‌ها منجربه لخته شدن خون و درنهایت کاهش جریان خون (آترواسکروز) و سایر اختلالات شریانی می‌شود.
سکته مغزی آمبولی
این نوع سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که لخته خون و سایر ضایعات در جای دیگر بدن همانند قلب تشکیل شده و خود را از طریق جریان خون به یکی از شریان‌های خونرسان و تنگ شده در مغز می‌رسانند. این نوع لخته خون به آمبولی معروف است.
سکته مغزی هموراژیک
این نوع عارضه ناشی از نشت و یا پارگی رگ خونی در مغز است. خونریزی مغزی ممکن است ناشی از شرایطی نظیر افزایش فشار خون غیرقابل کنترل (هایپرتنشن)، مصرف بیش از حد داروهای ضدانعقادی و ضعف در دیواره رگ‌های خونی ( آنوریسم ) باشد که به رگ‌های خونی آسیب می‌رسانند.
دلایل نسبتا شایع سکته‌های مغزی هموراژیک پاره شدن دیواره نازک یکی از رگ‌های خون رسان در مغز ( بدشکلی شریانی-وریدی) است. انواع سکته‌های مغزی هموراژیک عبارتند از:
خونریزی داخل مغزی
در این نوع سکته مغزی، یک رگ خونی در مغز پاره شده و با جاری شدن خون به بافت‌های اطراف مغز، موجب آسیب سلول‌های مغزی می‌شود. سلول‌های مغزی که درمعرض پارگی رگ خونی نیستند از خون و آسیب در امان خواهند بود. مواردی از قبیل فشارخون بالا، تروما، ناهنجاری عروقی، مصرف داروهای رقیق کننده خون و شرایط دیگر ممکن است منجربه خونریزی داخل مغزی شوند.
خونریزی زیرعنکبوتیه
در خونریزی عنکبوتیه یا ساب آرکنوئید، یک شریان در روی یا نزدیک سطح مغز دچار پارگی شده وخون آن به فضای بین سطح مغز و استخوان جمجمه نشت می‌کند. این نوع سکته مغزی اغلب با سردرد ناگهانی و شدید همراه است.
خونریزی زیرعنکبوتیه معمولا ناشی از پارگی یک برجستگی شبیه به توت و یا کیسه به نام آنوریسم است. بعد از خونریزی، رگ‌های خونی مغز ممکن است به طور ناگهانی متسع و یا تنگ شوند (واسپاسم). این شرایط با محدود کردن جریان خون به مغز موجب آسیب سلول‌های مغزی می‌شوند.
حمله ایسکمیک گذرا
حمله ایسکمیک گذرا که به سکته مغزی کوچک معروف است دوره ی کوتاهی است که با علائم شبیه به سکته مغزی همراه است. کاهش موقت در خونرسانی به بخشی از مغز موجب چنین ناهنجاری شده و معمولا بیش تر از۵ دقیقه به طول نمی‌انجامد.
حمله ایسکمیک گذرا همانند سکته مغزی ایسکمیک معمولا با لخته شدن خون و یا انسداد جریان خون ناشی از رسوبات رخ می‌دهد. از آن جایی که انسدادها در حمله ایسکمیک گذار موقت هستند علائم ناشی از این عارضه طولانی نیست. درصورت مشاهده هر یک از علائم حمله ایسکمیک گذار توصیه می‌کنیم در اسرع وقت به اورژانس مراجعه نمایید. حملات ایسکمیک گذرا خطر ابتلا به سکته‌های مغزی کامل را افزایش داده و موجب بروز آسیب‌های همیشگی می‌شوند. حمله ایسکمیک گذار نشانه انسداد و یا تنگ شدن نسبی شریان مغزی و یا لخته خون در قلب می‌باشد.
با مشاهده علائم نمی‌توان به صراحت اعلام کرد که بیمار به حمله ایسکمیک گذار یا سکته مغزی کامل دچار شده است. تقریبا نیمی از افرادی که علائم آنها برطرف می‌شود درحقیقت به آسیب مغزی ناشی از سکته مغزی دچار می‌شوند
نشانه‌های سکته مغزی
اگر احساس می‌کنید که خود شما و یا هر فرد دیگری ممکن است به سکته مغزی دچار شده باشد مراقب علائم و نشانه‌های آن باشد. به شروع علائم و نشانه‌ها دقت کنید چراکه طول دوره این علائم به انتخاب درمان کمک شایانی خواهد کرد:
اختلال در صحبت کردن و درک : آشفتگی ممکن است یکی از علائم سکته مغزی باشد. در چنین شرایطی فرد ممکن است بریده بریده صحبت کند و یا در درک گفتار دچار مشکل باشد.
فلج یا بی حسی صورت، دست و پا : بی حسی ناگهانی، ضعف و یا فلج صورت، دست و پا به ویژه در یک طرف بدن ممکن است رخ دهد. همزمان هر دو دست‌ها را به بالای سر ببرید. اگر یکی از دست‌ها شروع به افتادن کند ممکن است دچار سکته مغزی شده باشید. در چنین شرایطی یک طرف دهان هنگام خندیدن ممکن است کج شود.
اختلال در دید یک یا هر دو چشم : تاری دید یا به عبارتی تیره و تار شدن دید در یک یا هر دو چشم و همچنین دو بینی ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد.
سردرد : سردردهای شدید و ناگهانی که ممکن است با حالت تهوع، سرگیجه یا تغییر در هوشیاری همراه باشد می‌تواند نشانه سکته مغزی باشد.
اختلال در راه رفتن : سرگیجه، از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن به طور ناگهان از دیگر علائم سکته هستند.
علائم خطر فوری در سکته مغزی
در صورت احساس هر یک از علائم و نشانه‌های سکته مغز حتی در صورت نوسان داشتن و برطرف شدن توصیه می‌کنیم حتما به مراقبت‌های پزشکی اورژانس مراجعه نمایید. چهار مورد صورت، دست، صحبت کردن و زمان را درنظر داشته و اقدامات زیر را انحام دهید:
صورت : از بیمار بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف صورت بیمار کج می‌شود؟
دست‌ها : از بیمار بخواهید هر دو دست خود را همزمان بلند کند. آیا یکی از دست‌ها به پایین می‌افتد؟ آیا بیمار قادر به بلند کردن یکی از دست‌هایش نیست؟
صحبت کردن : از بیمار درخواست کنید که یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا گفتار بیمار عجیب و بریده بریده است؟
زمان : در صورت مشاهده هر یک از علائم و نشانه‌های مذکور در اسرع وقت با اورژانس تماس بگیرید.
در چنین شرایطی منتظر از بین رفتن علائم نباشید و سریعا با اورژانس تماس بگیرید چراکه لحظه لحظه‌ها در این مواقع ارزشمند هستند. هرچه دیرتر اقدام به درمان نمایید آسیب مغزی و ناتوانی ناشی از آن بیشتر خواهد بود. اگر در کنار فردی هستید که به سکته مغزی او مشکوک هستید تا رسیدن تیم مراقبت اورژانس به دقت از او مراقبت نمایید.
عوامل خطرساز
عوامل متعددی وجو دارند که می‌توانند خطر ابتلا به سکته مغز و همچنین حملات قلبی را افزایش دهند. عوامل خطرزای قابل درمان در سکته مغزی شامل:
عوامل خطرزای سبک زندگی
- اضافه وزن یا چاقی مفرط
- عدم فعالیت فیزیکی
- نوشیدن زیاد مشروبات الکلی
- مصرف مواد مخدر غیرقانونی ازجمله کوکائین و مت آمفتامین
عوامل خطرزای پزشکی
- فشار خون بالا- فشار خون بالاتر از ۸۰/۱۲۰ میلی متر جیوه (mmHg) خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهد. پزشک با توجه به سن بیمار و همچنین درنظرگرفتن شرایطی از قبیل دیابت و یا عوامل دیگر کمک می‌کند تا بیمار فشارخون مطلوب را حفظ کند.
- کشیدن سیگار و یا قرار گرفتن در معرض دود غیرمستقیم سیگار
- کلسترول بالا
- دیابت
- آپنه انسدادی خواب- نوعی اختلال خواب است که در طی آن سطح اکسیژن در طول شب به طور متناوب کاهش می‌یابد.
- بیماری‌های قلبی عروقی ازجمله سکته قلبی، نارسایی قلبی، عفونت قلبی یا نامنظمی ضربان قلب
عوارض سکته مغز
سکته های مغزی اغلب منجربه معلولیت موقت یا دائمی در بیمار می‌شوند. این شرایط به مدت زمان اختلال جریان خون بدره مغز و همچنین قسمت آسیب دیده مغز بستگی دارد. عوارض ممکن است شامل:
فلج شدن یا از دست دادن حرکت عضلات
ممکن است یک طرف بدن بیمار فلج شود و یا کنترل عضلات خاص نظیر عضلات یک طرف صورت و یا یک دست را از دست بدهد. فیزیوتراپی به بازگشت فعالیت‌هایی نظیر راه رفتن، خوردن و یا لباس پوشیدن که به دلیل فلج شدن بدن مختل شده کمک می‌کند.
اختلال در صحبت کردن یا بلعیدن
سکته مغزی موجب می‌شود بیمار کنترل کمتری بر عضلات دهان و گلو داشته باشد. این امر منجربه عدم توانایی صحبت کردن به وضوح (دیزارتا) و بروز مشکلاتی در بلعیدن و خوردن (دیسفاژی) می‌شود. در برخی مواقع ممکن است بیمار در زبان (آفاژی) ازجمله صحبت کردن، درک گفتار، خواندن و نوشتن دچار مشکل شود. در چنین مواقعی مراجعه به پاتولوژیست کمک شایانی به درمان مشکلات مرتبط با گفتار و زبان می‌کند.
درد
درد، بی حسی و یا احساسات عجیب و غریب در قسمت‌هایی از بدن که به دلیل سکته مغزی آسیب دیده اند از علائمی است که ممکن است در افراد مبتلا به سکته مغزی مشاهده شوند. به عنوان مثال، اگر فردی به دلیل سکته مغزی در دست چپ خود حسی نداشته باشد ممکن است در همان دست احساس گزگز یا مورمور کند.
بعد از سکته ، اغلب افراد به تغییرات دمایی به ویژه سرما حساس می‌شوند. این عارضه به درد سکته مغزی مرکزی یا سندروم درد مرکزی معروف است. این شرایط معمولا چند هفته بعد از سکته مغزی بروز می‌کنند و ممکن است با مرور زمان بهبود یابند. از آن جایی که درد اغلب ناشی از وجود یک مشکل در مغز می‌باشد نه آسیب فیزیکی، بنابراین درمان‌های بسیار محدودی برای سکته مغزی وجود دارند.
تغییرات در رفتار و توانایی در مراقبت از خود
افرادی که دچار سکته مغزی شده اند اغلب کم رو، منزوی و یا پرخاشگر هستند.این افراد در سازمان دهی و انجام فعالیت‌های روزانه ممکن است به کمک نیاز داشته باشند. موفقیت درمان سکته‌های مغزی همانند تمام آسیبات مغزی در افراد متغییر و متفاوت است.
از دست دادن حافظه و مشکلات تفکر
بسیاری از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند اغلب تا حدودی دارای اختلال حواس و تمرکز هستند. برخی ممکن است در فکرکردن، تصمیم گیری و درک و استدلال دچار مشکل شوند.
مشکلات عاطفی
افراد مبتلا به سکته مغزی اغلب قادر به کنترل احساسات و عواطف خود نیستند یا ممکن است دچار افسردگی شوند.
تشنج
تقریبا ۱۰% از بیماران سکته مغزی ممکن است دچار تشنج شوند. هرچه شدت سکته مغزی بالا باشد احتمل ابتلا به تشنج بیشتر است.
تشخیص سکته مغز
تشخیص پزشکی معمولا بعد از بررسی سوابق پزشکی و همچنین معاینات بیمار توسط پزشک ارائه می‌گردد. از آن جایی که سرعت در تشخیص بسیار حائز اهمیت است بهتر است تمام شرایط بیمار درنظر گرفته شود. به عنوان مثال، آیا بیمار به تازگی ( ۱ ساعت قبل) دچار اختلال در گفتار شده یا از روز قبل به چنین عارضه ای مبتلا شده است.
تشخیص و تعیین این که آیا درمان با داروهای ترومبولوتیک (از بین برنده لخته خون در سکته‌ها) موجب رفع سکته می‌شود یا خیر بسیار ضروری است. چهار چوب زمانی برای مداخله و درمان بسیار کم است و ممکن است کوتاه تر از ۳ تا ۴.۵ ساعت بعد از شروع علائم باشد. به همین دلیل، اعضای خانواده و یا شاهدان واقعه باید اطلاعات کاملی را ارائه کنند خصوصا اگر بیمار کاملا بیدار نباشد و یا قادر به حرف زدن نباشد.
بررسی سوابق شامل سوال درخصوص علائم موجود، شروع علائم و همچنین بهبود، پیشرفت یا ثابت ماندن علائم است. در بررسی سوابق پزشکی گذشته بیمار می‌توان به جستجوی عوامل خطرزا، داروها، آلرژی، بیماری و یا جراحی‌های اخیر پرداخت. بررسی سوابق پزشکی بسیار حائز اهمیت است خصوصا اگر بیمار از داروهای ضدانعقاد خون نظیر وارفارین ، کومادین، دابیگارترین ، پراداکسا، ریواروکسابان، زارلتو، اپیکسابان ، الیکوئیس، انوکزاپارین،لاونوکس مصرف کند.
معاینه فیزیکی بیمار شامل بررسی علائم فیزیکی و هوشیاری بیمار است. معاینات عصبی معمولا با استفاده از مقیاس های استاندارد سکته مغزی انجام می‌شوند. قلب، ریه‌ها و شکم بیمار نیز معاینه می‌شوند.
اگر بیمار همچنان به سکته مغزی حاد مشکوک باشد، آزمایشات خون و سی تی از سر بیمار الزامی خواهد بود. لازم به ذکر است که این آزمایشات برای تشخیص پزشکی انجام نمی‌شوند اما در کمک به طرح درمان موثر خواهند بود. با این وجود از طریق سی تی اسکن از سر بیمار می‌توان سکته ایسکمیک را از سکته هموراژیک تشخیص داد چراکه طرح درمان‌ها کاملا متفاوت هستند.
سی تی اسکن جهت تشخیص توده و یا خونریزی در مغز و همچنین کاهش میزان خون رسانی انجام می‌شود. ممکن است به سی تی اسکن پرفیوژن نیاز باشد. این روش که جهت بررسی خون رسانی مغز انجام می شود با تزریق رنگ صورت می‌گیرد و کمک می‌کند تا تشخیص دهیم چه مقدار از مغز در خطر است.
در برخی مواقع به ام آرآی نیاز است. البته ناگفته نماند که تمام بیمارستان‌ها به تجهیزات ام آر آی مجهز نیستند.
آزمایشات خون ممکن است شامل تست شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)، جهت اندازه گیری میزان گلبول‌های قرمز، پلاکت‌ها، الکترولیت‌ها، گلوکز خون و عملکرد کلیه‌ها انجام شود. برخی از آزمایشات خونی نیز برای بررسی عملکرد لخته شدن خون، نسبت همسو شده بین المللی (INR)، زمان پروترومبین (PT)، زمان ترومبوپلاستین نسبی (PTT) صورت می‌گیرد. آزمایشات خونی دیگری هم وجود دارد که معمولا براساس وضعیت خاص بیمار انجام می‌شوند.
نوار قلب ممکن است جهت بررسی ریتم و ضربان قلب انجام شود. در این آزمایش از مانیتور قلب استفاده می‌شود.
درمان سکته مغز
خوشبختانه این عارضه قابل درمان است. همچنین عوارض بعد از آن نیز با روش های توانبخشی قابل کنترل هستند. همانطور که اشاره شد انواع مختلفی از سکته مغزی وجود دارد. روش های درمان این عارضه نیز با توجه به نوع سکته و شرایط بیمار متفاوت می باشند. دارو ها و روش های جراحی از جمله گزینه های درمانی محسوب می گردند. برای مطالعه روش های درمان سکته به لینک زیر مراجعه نمایید :
درمان قطعی سکته مغزی
نظرات