مغز، از جمله مهم‌ترین و پیچیده‌ترین اعضای بدن انسان است که وظیفه کنترل تمامی ارگان‌ها را بر عهده دارد. هرگونه اختلال و مشکلی که در این بخش از بدن ایجاد شود، آسیب‌های فکری و حرکتی بسیار جدی را به دنبال داشته و حتی ممکن است باعث مرگ انسان شود.
مغز انسان در پوششی سخت و استخوانی با نام جمجمه قرار دارد که به خوبی از آن محافظت می‌کند. از این رو، این عنصر مهم از بسیاری از آسیب‌ها و ضربات در امان است، اما در صورتی که ضربه وارد شده شدت زیادی نداشته باشد. وارد شدن ضربه شدید به سر باعث تکان خوردن مغز در جمجمه شده و کبودی، پاره شدن مویرگ‌ها یا آسیب به اعصاب مغز را به دنبال دارد.
ضربه مغزی همیشه منجر به مرگ نمی‌شود و گاهی اوقات اعضای حسی حرکتی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد که در این صورت باعث ناتوانی موقتی یا دائمی او می‌شود. در این بخش با ما همراه باشید تا با ضربه مغزی و مشکلاتی که برای انسان ایجاد می‌کند، بیشتر آشنا شوید.
ضربه مغزی چیست؟
به ضربه‌ای که به سر وارد شده و باعث تکان خوردن مغز درون جمجمه شود، ضربه مغزی گفته می‌شود. این ضربه ممکن است در اثر تصادف اتفاق بیفتد یا در یک رویداد ورزشی به سر بازیکن وارد شود. اگر ضربه وارد شده باعث بی‌هوشی فرد نشود، خفیف بوده و به زودی بهبود می‌یابد. اما اگر ضربه شدید باشد و فرد را به مدت طولانی بی‌هوش کند، ممکن است آسیب جدی را برای بیمار به دنبال داشته باشد. ضربه مغزی شدید در برخی موارد منجر به کما یا مرگ فرد آسیب‌دیده می‌شود.
انواع ضربه مغزی
میزان خطرناک بودن ضربه مغزی به محل وارد شدن ضربه و شدت آن بستگی دارد. گاهی اوقات ضربه وارد شده تنها منجر به خونریزی و جمع شدن مایع میان‌بافتی مغز می‌شود. در این صورت یک ورم ساده زیرپوستی در سر ایجاد می‌شود که نیاز به درمان خاصی ندارد و پس از مدتی بهبود می‌یابد. ضربه وارد شده در صورتی خطرناک می‌شود که باعث شکستگی قاعده جمجمه یا قسمت جلویی سر و صورت فرد شود. تکان شدید مغز در داخل جمجمه تورم، کبودی و پاره شدن مویرگ‌ها ره به دنبال دارد و به اعصاب مغز نیز آسیب می‌رساند.
علائم ضربه مغزی
علائم ضربه مغزی با توجه به شدت ضربه وارد شده، محل ضربه و سن و شرایط سلامتی بیمار، متفاوت است، اما به طور کلی شامل موارد زیر می‌باشد:
- کاهش سطح هوشیاری بیمار که با سیر پیش‌رونده همراه است.
- حالت منگی و گیجی
- تهوع و استفراغ مداوم
- سردرد و سرگیجه که با فشار مغز نیز همراه است.
- تشنج
- اختلالات بینایی شامل دوبینی و تاری دید
- ضعف در اندام‌های حرکتی و عدم تعادل
- اختلال در حس چشایی، شنوایی، تکلم و وزوز گوش
دقت داشته باشید که ضربه مغزی در کودکان، خصوصا نوزادان شیرخوار، نشانه خاصی ندارد و معمولا با معاینه بالینی و بررسی مواردی چون سطح هوشیاری، تنفس بیمار، تغییرات مردمک، حرکات چشمی و رفلکس‌های مغزی مشخص می‌گردد.
اثرات ضربه مغزی
همه ضربه‌های مغزی باعث مرگ بیمار نمی‌شوند. اثرات ضربه مغزی به شدت ضربه و محل آن بستگی دارد. این اثرات شامل موارد زیر می‌باشد:
- اختلالات حافظه: ضربه به هر قسمتی از مغز که وارد شود، می‌تواند بخش ذخیره و بازیابی اطلاعات فرد را تخریب کند. در این صورت فرد آسیب‌دیده برای مدتی حافظه خود را از دست می‌دهد. ممکن فرد تمامی خاطرات خود را به طور کامل فراموش کند و حتی اسم و تاریخ تولد خود را نیز به یاد نیاورد. از دست دادن حافظه موقتی است و پس از مدتی فرد به حالت اولیه برمی‌گردد.
- عدم تعادل و ناتوانی حرکتی: اگر ضربه به قسمتی از مغز که حفظ تعادل فرد را برعهده دارد وارد شود، فرد در راه رفتن دچار مشکل می‌گردد و تعادل خود را از دست می‌دهد.
- اختلالات رفتاری: برخی از افراد پس از ضربه مغزی دچار اختلالات روانی شده و حالت‌هایی چون افسردگی، عصبانیت، اضطراب و بی‌خوابی را تجربه می‌کنند.
- کما: ضربه مغزی شدید در اغلب موارد باعث بی‌هوشی فرد می‌گردد. اگر مدت زمان بی‌هوشی طولانی شود، به آن حالت کما گفته می‌شود که در آن فرد هوشیاری خود را به طور کامل از دست می‌دهد. حالت کما ممکن است از چند روز تا چند ماه طول بکشد و زمان مشخصی ندارد. در این مدت مغز به صورت طبیعی به بازسازی خود پرداخته و سعی می‌کند تا به حالت عادی قبل از آسیب‌دیدگی برگردد.
ضربات مغزی شدید تاثیر بسیار زیادی بر روی زندگی انسان دارد و می‌تواند او را تا مدت‌ها درگیر سازد. برخی از افراد توانایی کنترل احساسات خود را از دست می‌دهند و ممکن است در سنین بالاتر اختلالات مغزی چون آلزایمر، پارکینسون و … را نیز تجربه کنند.
مراقبت‌های لازم پس از ضربه مغزی
همان‌طور که در بالا عنوان کردیم، ضربات مغزی خفیف مشکلی را برای انسان ایجاد نمی‌کنند و نیازی به درمان ندارند. این افراد با کمی استراحت و مصرف داروهای مسکن بهبود می‌یابند، اما باید تا چند روز مراقب باشند و در صورت بروز علائم سریعا به پزشک مراجعه نمایند.
در صورتی که ضربه وارد شده شدید باشد، فرد باید فورا به مرکز درمانی انتقال داده شود. اگر با چنین فردی مواجه شدید توجه داشته باشید که حرکت سر و گردن بیمار در این شرایط ممکن است باعث آسیب بیشتر به مغز و نخاع شود. پس با دستان خود گردن بیمار را ثابت نگه داشته و سر او را حرکت ندهید. در این فاصله سریعا با اورژانس تماس بگیرید و درخواست آمبولانس نمایید. در صورتی که سر دچار شکستگی و خونریزی شدید است، با یک پارچه تمیز روی آن را بپوشانید و جلوی خونریزی را بگیرید. به این نکته دقت داشته باشید که نباید پارچه را بر روی سر فشار دهید.
زمانی که بیمار به اورژانس انتقال پیدا می‌کند، اقدامات اولیه برای او انجام می‌شود. این اقدامات شامل تنظیم فشار خون، خون‌رسانی کافی به مغز و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر به مغز و نخاع می‌باشد. پزشک پس از بررسی وضعیت بیمار و انجام آزمایشات و عکس‌برداری، درمان‌های ثانویه را آغاز می‌نماید. در این‌جا تیم پزشکی تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا از خونریزی مغزی و عفونت جلوگیری نماید. در برخی موارد لازم است تا عمل جراحی بر روی بیمار انجام شود تا خون و اکسیژن کافی به بخش آسیب‌دیده برسد.
در این مقاله در مورد ضربه مغزی و اثرات آن صحبت کردیم. همان‌طور که گفتیم، همه ضربات مغزی منجر به مرگ نمی‌شوند و ممکن است عوارض دیگری چون اختلالات حافظه، ناتوانی حرکتی، اختلالات بینایی و شنوایی و … را برای بیمار به دنبال داشته باشند. به طور کلی می‌توان گفت ۵۰ درصد بیمارانی که در اثر ضربه مغزی به کما می‌روند، پس از یک ماه به سطح هوشیاری طبیعی رسیده و از کما خارج می‌شوند. این میزان در کودکان چیزی حدود ۶۰ درصد می‌باشد.
نظرات